موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ حکم وضعی شبیه سازی

بحث ما در مورد شبیه سازی بود. رسیدیم به احکام در باب شبیه سازی. آخرین حکمی که در جلسه گذشته مطرح کردیم بحث ارث بود در رابطه با طفل شبیه سازی شده و مطرح شد که اگر ما برای این طفل شبیه سازی شده نه پدر قائل شویم و نه مادر و نه نسبی به طور کامل قائل شویم بحث ارث منتفی است و دیگر باید باب ارث را بر این طفل شبیه سازی شده و به دنیا آمده بست. به عنوان یکی از پدیده‌های بشری این نه ارث می‌برد و نه می‌تواند ارثی به جای بگذارد. چون اصلاً نسبی ندارد اما اگر ما برای این طفل شبیه سازی شده نسب قائل شویم و مادر برای او تعیین کنیم یا اینکه هم پدر و هم مادر برای او مشخص کنیم بحث ارث پیش می آید. لکن در این مورد هم یک سری مباحثی وجود دارد که باید بیان کنیم.

مقدمه بحث: حالات وارث نسبت به مورّث در شبیه سازی

به عنوان مقدمه طفل شبیه سازی شده سه حالت دارد نسبت به باب ارث:

1. طفل شبیه سازی شده در زمان حیات مورّث به دنیا آمده است.

2. گاهی طفل شبیه سازی شده در در زمان حیات مورّث به صورت جنین یا نطفه اولیه در رحم یک زن است.

3. طفل شبیه سازی شده به صورت سلول تلقیح یافته در ظرف آزمایشگاهی است و هنوز آن سلول لقاح یافته در درون رحم مادر قرار نگرفته است و مورّث از دنیا رفته است؛ یعنی این سلول لقاح یافته غیر جنسی زمانی که می‌خواهد در رحم مادر قرار گیرد مورّث از دنیا رفته است. احکام این‌ها را باید در باب ارث مورد بررسی قرار دهیم (البته بنابراین که نسبی برای این طفل قائل شویم اما اگر نسبی برای این طفل قائل نشویم که دیگر بحث ارث منتفی است).

حالت اول شکی در آن نیست که این طفل شبیه سازی شده از آنچه که به او منتسب می‌شود طبق شریعت می‌تواند ارث ببرد بر طبق ادله باب ارث.

حالت دوم بنابر نظراتی که در جلسه گذشته خواندیم این طفل شبیه سازی شده ارث می‌برد. چون گفتیم که عده زیادی از فقها می‌گویند تولد شرطِ برای ارث بردن نیست. اگر یک موجودی در رحم مادر باشد به صورت یک انسان کامل و حتی بلکه به صورت علقه باشد یا به صورت جنین باشد، بلکه بالاتر به صورت نطفه باشد، این موجود در رحم مادر اگر زنده متولد شود ارث می‌برد به شرط اینکه مورث در هنگام انعقاد نطفه از دنیا نرفته باشد. این نطفه استقرار پیدا کرده در رحم مادر و مورّث از دنیا رفت. همین نطفه که لقاح یافته در رحم مادر ارث می‌برد ولو اینکه مورث از دنیا رفته باشد؛ البته به شرط اینکه این نطفه و جنین زنده متولد شده باشد. بنابراین اینجا در طفل شبیه سازی شده که در رحم مادر قرار گرفته و مورّث از دنیا برود این گونه است که این طفل شبیه سازی شده این اول در ظرف آزمایشگاهی بوده است؛ یعنی سلول غیر جنسی را در ظرف آزمایشگاهی قرار دادند اول و لقاح در آنجا صورت گرفته است و بعد به رحم مادر منتقل شده است منتها قبل از انتقال به رحم مادر، مورّث (پدر) از دنیا رفته است. ولی این نطفه لقاح یافته شده در آزمایشگاه که پدر یا مادر یا یکی از این دو از دنیا رفته و این را منتقل می‌کنند به رحم مادر و متولد می‌شود. آیا این ارث می‌برد یا خیر؟ بحث ما این است که وجود این طفل شبیه سازی شده بأیّ نحوٍ کان قبل از موت مورّث کافی است برای ارث بردن و باید این نطفه حداقل در رحم مادر قرار گیرد بعد از انعقاد نطفه مورّث از دنیا رفته باشد. به تعبیر دیگر آیا وجود این طفل به هر شکلی موضوع ارث است یا اینکه تولد این طفل شرط است قبل از موت مورّث، یا اینکه در رحم مادر حداقل باید به صورت نطفه باشد و بعد مورّث از دنیا رفته باشد. این بحثی است که الان می‌خواهیم مطرح کنیم. ما فقط در این قسم سوم می‌خواهیم بحث کنیم که هنوز منتقل به رحم مادر نشده و مورث از دنیا رفته است، منتها فرض این است که منتقل می‌شود و زنده هم به دنیا می آید منتها قبل از اینکه به رحم مادر منتقل شود مورّث اگر از دنیا برود در این صورت چطور است؟ موضوع در روایات حدّ نهایی‌اش این است که آن وارث موجود باشد به صورت نطفه یا جنین یا حتی به صورت نطفه منتها در رحم مادر باشد. روایات موضوعیت داده به وجود طفل در رحم مادر. این موجود اگر زنده به دنیا بیاید ارث می‌برد و حمل بودن موضوعیت دارد در روایات چون روایاتش را برای شما خواندم؛ یعنی موجود بودن در رحم مادر این موضوعیت دارد حالا به شکل انسان کامل یا به صورت جنین یا به شکل نطفه. به هر حال باید در رحم مادر مستقر شده باشد و مورث از دنیا رفته باشد و این موضوعیت دارد. در روایات قدر متیقن این است. به این طریق می‌گوییم که قدر متیقن اقوال علما و ظاهر روایات این است که آن شخصی که می‌خواهد ارث ببرد هر وجودی کافی نیست بلکه باید موجود بودنش در رحم مادر باشد و بعد مورث از دنیا برود. بنابراین این سلول لقاح یافته که در دستگاه شکل گرفته اگر هنوز به رحم مادر منتقل نشده باشد و مورّث از دنیا رفته باشد به جمیع اقوال علما و فقها قاعده‌اش این است که بگوییم ارث نمی‌برد. این قسم را می‌توانیم بگوییم که قابلیت برای ارث بردن ندارد.

و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.