موضوع: تفسیر موضوعی/حسادت و خیرخواهی /آیه 109 سوره بقره

بعد از تبیین آیه به نکات تفسیری می رسیم.

﴿وَدَّ كَثيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ﴾

نکته سوم :

«من عند انفسهم» در آیه شریفه که جار و مجرور است و یا ظرف که در هر صورت نیاز به متعلق دارد.

در ادبیات عرب قاعده است که با متعلق ، معنای جار و مجرور و ظرف کامل می شود.

سه قول در مقام وجود دارد :

قول اول : «ود» متعلق است. یعنی خیلی از اهل کتاب دوست دارند که مسلمانان را برگردانند به کفر چرا که دوست دارند این کار را خودشان بکنند . این علاقه از طرف خودشان است.

لذا نمی توان متغلق را حسدا دانست. چرا که حسادت از طرف دیگران نمی جوشد بلکه از طرف خود انسان می جوشد. حسادت اولین ضربه اش به خود انسان است. لذا معنا ندارد حسادت برای دیگران و از نفس دیگران بجوشد و مشخص است که حسد از جانب خودشان است و نه دیگران

علی ای حال این جار و مجرور به ود بر میگردد.

قول دوم : حسدا متعلق است. یعنی حسادت از نفس خود انسان می جوشد یعنی حسادت از ذات انسان حاسد است. لذا قید توضیحی است و نه قید احترازی مثل ایه شریفه وَ لا طائِرٍ يَطيرُ بِجَناحَيْه‌ که جناحیه قید توضیحی است و الا اگر احترازی باشد باید پرنده تک بال هم داشته باشیم حال آنکه نداریم.

هکذا در ما نحن فیه قید من عند انفسهم قید توضیحی است و گرنه اگر احترازی باشد باید حسادت نشأت گرفته از ذات دیگران هم داشته باشیم و حال آنکه نداریم.

البته اصل در قیود احترازی است. اما در مواردی با وجود قرینه و حکمت و مصلحت خاص ، قید توضیحی می شود.

قول سوم :

مقصود اینست که کفر و نافرمانی را یهودیان به پاس خدا می بستند و معتقد به جبر بودند. در این آیه شریفه می فرماید این کفر از عند انفسهم است و منتسب به خداوند نیست.

البته به نظر استاد این قول ، جدا از قول اول نیست و همان است.

نکته چهارم :

در مورد فاعفوا و اصفحوا است.

دستور می آید از جانب وحی که ما می دانیم این گروه با مسلمانان دشمنی دارند ولی شما از ایشان عفو کنید و بگذرید.

عفو و بخشش بستگی به معفو عنه دارد.

گاهی همسر یا مومن یا برادر دینی است ، گاهی در قبال دشمن است.

در رابطه با مومن و برادر مومن و همسر اگر عفو صورت گرفت ، نباید به رخ او بکشید بلکه فراموش باید کرد و الا اگر به رخ کشیدی ، اجر اهل عفو را از دست داده ای. اجر کار خیر را انسان از دست می دهد.

اما در آیه شریفه پیامبر صلی الله علیه و اله در مقابل یهود و دشمن است.

علی ای حال این عفو تاکتیک است. یا تاکتیک نظامی و یا سیاسی که مورد اختلاف است.

تاکتیک یعنی روش کوتاه مدت برای رسیدن به هدف مهم و خاص. این یعنی تاکتیک. گاهی عقب نشینی است.

علی ای حال بعضی معتقدند این تاکتیک نظامی است یعنی یهود ضعیف هستند ولی باز هم قدرتی برایشان باقی مانده است و این تاکتیک عفو در این موقعیت مناسب است.