موضوع: تفسیر موضوعی/تکبر /علت کفر شیطان در ایه 34 بقره

بحث در علت کفر شیطان بود که آیا صرف مخالفت سبب کفر شد یا دلیل و علتی فوق این مطلب وجود دارد؟

بیان شد که صرف مخالفت موجب معصیت است اما سبب کفر نیست. کما اینکه در آیه 30 سوره بقره ملائکه نیز مطلبی شبیه به اعتراض بیان کردند اما سریع پشیمان شدند و متوجه حکمت امر خداوند شدند.

اما در شیطان ، آنچه موجب کفر او شد نسبت جهل و لغویت در افعال به پروردگار عالم بود. در واقع شیطان با مخالفت ، اینگونه وانمود کرد که خداوند نمی داند به چه چیزی امر میکند و آگاه از برتری من شیطان نسبت به آدم نیست و امر خداوند به سجده بر آدم برای من شیطان خلاف حکمت و کار بیهوده ای است. همین مطلب موجب کفر شیطان گردید.

بعد سقوط و هبوط بر او نام ابلیس نهادند طبق برخی نقل ها نام او پیش از هبوط حارث یا عزازیل[1] بوده. عزازیل یعنی عزیز خدا ، اما بعد از هبوط او را ابلیس نام نهادند. ابلیس از بَلَسَ یا بَلِس گرفته شده به معنای : حزنی که از یاس شدید آمده و ناشی شده است.[2]

در ادامه همین بحث سوال دیگری مطرح شده است که مرتبط با آیه 13 سوره مبارکه اعراف است. ﴿قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فيها فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرين‌﴾[3]

سوال اینست که در عبارت ﴿فاهبط منها﴾ و ﴿أَنْ تَتَكَبَّرَ فيها﴾ ، ضمیر «هاء» به چه چیزی رجوع دارد؟

بعضی از مفسرین معتقدند به مکان و محل اجتماع ملائکه و اجنه در محل عبادت رجوع دارد. بعضی آن مکان را بهشت میدانند و بعضی آن مکان را محلی در آسمان ها می دانند.[4]

بعضی دیگر از مفسرین معتقدند ضمیر به جایگاه و مقام خاص رجوع دارد.[5] نظریه استاد در مساله نیز همین است.

سوال دیگر اینست که با تمرد ، خود به خود هبوط محقق می شود ، چه نیازی به بیان امر «اهبط» بود؟

جواب این است که انعزال از این مقام ، مقام ثبوت و واقع الامر است. اما در مقام اثبات و ظاهر این بیان لازم و نیاز بوده است.