موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /ضرب الصبی

بیان مطالب گذشته :

به لطف خداوند متعال و الحمدلله در مساله تنافی بین حریم خصوصی اعضای خانواده و حق ولایت ولی خانواده، معظم مباحث بیان شد. در مرحله بعد و در تکمیل مساله، فرعی بیان شد که عبارت بود از تنافی حریم خصوصی خانواده و قدرت ولایت حاکم شرع و فقیه و در این مساله صحبت به اینجا رسید که هرچند در نظام اسلامی و شرعی این مکتب، هر خانواده ای از هر دین و اقلیتی دارای حریم خصوصی است و هیچ قدرت و شخصی مجاز به تصرف در حریم خصوصی نمی باشد الا اینکه در فرضی بین حریم خصوصی خانواده و قدرت ولایت ولی فقیه و حاکم شرعی تنافی صورت گیرد که مساله به خوف خطر برای نظام اسلامی برسد باید به اقوی مناطا عمل کرد که ضرورتا مصلحت جامعه اسلامی اقوی مناطا است.

وجه تقدم هم در اینجا روشن است چرا که اهمیت مصالح جامعه اسلامی بر حریم خصوصی خانواده و امثال ذلک حتما مقدم است بلکه اصلا جای مقایسه ندارد که البته این ملاک در ارتکازات عقلا هم وجود دارد.

چرا که حق یک جامعه و افراد جامعه مقدم بر حریم خصوصی فرد است.

دلیل آن هم فرمایش امیرالمومنین علیه السلام به مالک اشتر در نامه 53 نهج البلاغه است.

وقتی محمد بن ابی بکر از حکومت مصر کنار می رود، مالک به عنوان حاکم مصر فرستاده می شود و عهد نامه ای برای حکمرانی به مالک می فرماید.

وَ ابْعَثِ‌ الْعُيُونَ‌ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفَاءِ عَلَيْهِم‌ فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِي السِّرِّ لِأُمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُم عَلَى اسْتِعْمَالِ الْأَمَانَة[1]

(و برانگیز جواسیس از اهل صداقت و وفا را بر کارگزاران خود چرا که حراست و بازرسی از ایشان در خفا برای کارهایشان، تشویق برای کارگزاران است بر امانت داری)

مقصود جاسوس در این فرمایش همان نیرو های اطلاعاتی و امنیتی هستند.

این امور حاکمیتی امانت است و با حراست و بازرسی امانت داری درست انجام می شود.

طبق این فرمایش اصل تجسس و نظارت در جامعه اسلامی یک امر مورد قبول است.

بررسی فقهی ولایت پدر و جد پدری در فرض ضرب الصبیان :

اما بحث جدید و مساله جدید در موضوع «ضرب الصبی» و بررسی فقهی حکم تنبیه فرزندان است.

این بحث مهم و پر از فروع است و لذا سبک ورود به بحث هم متفاوت خواهد بود.

اهمیت مساله مذکور :

اهمیت مساله دو جهت دارد :

اولا فرزندان امانات الهی هستند. انسان نسبت به این امانت نمی تواند بی تفاوت باشد. آینده فرزند و نسل انسان منوط به کیفیت تربیت والد است. کما اینکه تربیت امروزی ما ثمره تربیت پدر و جد ماست.

بنابراین تربیت لازم است و تربیت بدون تنبیه نمی شود. حد و حدود تربیت چه مقدار است؟

ما ثابت کردیم که پدر و جد پدری در خانواده ولایت دارند.

1 – آیا سلطه و ولایت پدر دلیل بر جواز ضرب و شتم صبی تعیینا یا تادیبا هست یا خیر؟

در فقه یک حد داریم که توسط شارع مشخص می شود. اما تعذیر مرحله وابسته به حاکم شرع است.

در ما نحن فیه تعذیر یعنی تادیب نه به معنای تعذیر فقهی که وابسته به نظر حاکم شرع است.

در جلسات قبل ثابت شد که در کانون خانواده پدر سلطه دارد و این سلطه دلیل بر جواز ضرب فرزند است؟

2 - مقدار تعذیر صبیان چقدر است.

3 - اگر در ضمن ضرب و شتم صدمه و اسیبی برای صبی اتفاق افتاد آیا ضمانت یا عقوبتی برای پدر خواهد بود یا خیر؟ مقصود از ضمانت دیه و مقصود از عقوبت ، قصاص است.

در قرآن کریم می فرماید :

﴿وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاص‌﴾[2]

طبق این آیه شریفه در مقابل جروح قصاص است که قواعد فقهی خاص خود را دارد که در مباحث حدود و دیات بیان شده است.

4 – آیا جد پدری ولایت و سلطه ای بر تعذیر نوه خود دارد یا خیر؟

5 – اگر تزاحم بین پدر و جد پدری در این بابت صورت بگیرد تکلیف چیست؟

یعنی پدر تشخیص بدهد باید فرزند را تعذیر و تادیب کرد ولی جد پدری قائل باشد نباید تادیب و ضرب صورت بگیرد.

6- آیا مادر هم سلطه و ولایتی در امر تعذیر صبی دارد یا خیر؟

(نمای کلی مبحث پیش رو در قالب این سوالات اجمالا روشن می شود.)

یکی از مسائل مبهمی که مورد ابتلا است عبارتست از حکم تادیب صبیان و تعذیر آنها و اینکه مشخص شود از جهت فقهی چه مقدار از این تعذیر جایز است و فقهاً مشروع شناخته شده است.

همینطور باید معلوم شود که اگر به سبب ضرب و شتم جراحتی رخ دهد مثلا خون جاری شود یا قرمز شود یا عضوی شکسته شود آیا در این موارد شارع مقدس برای پدر عقوبتی مثل قصاص یا جریمه ای مثل دیه قرار داده است یا خیر؟ در این مبحث ما با سه مساله مواجهیم که بیان آن خواهد آمد.