موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /حقوق مستحبی اولاد (تحنیک)

سخن در حقوق مستحبی اولاد بود که در این رابطه به هفتمین دسته از روایات مربوطه رسیدیم که موضوعشان «تحنیک» بود.

تحنیک از حنک و جمع آن احناک است و مقصود اینست که قبل از خوردن چیزی، اولین چیزی که وارد کام و دهان نوزاد می شود یا آب فرات یا تربت سیدالشهداء علیه السلام یا آب باران یا مقداری خرما یا مقداری از عسل باشد.

آنچه محل بحث است تحنیک و کام گرفتن از بچه است.

در این رابطه چندین روایت وجود دارد که به چهار مورد از روایات می پردازیم تا مقصود روشن شود و مستند شکل بگیرد.

تذکر :

قبل از استناد به این روایات تذکری لازم است. در این باب تحنیک همه روایات وارده مخصوصا چهار روایات مورد نظر، هیچ کدام سند قوی و محکمی ندارد. با این بیان ممکن است اشکال در استشهاد به روایات صورت بگیرد لکن اشکالات مردود است چرا که : اولا ما قاعده تسامح در ادله سنن را داریم. که موضع این قاعده در همین موارد که مباحث استحبابی است، می باشد. مشابه مسائل اخلاقی و تذکرات اخلاقی که در روایات ضعیف هم مورد قبول است و نیاز به سند و مدرک قوی ندارد.

ثانیا : روایات در این باب متظافر است چرا که روایات این باب کثیر و متعدد است و این کثرت و تعدد موجب تظافر و تعاضد است و این تعاضد موجب وثوق به صدور روایت است و مبنای ما نیز در روایات وثوق به صدور است.

علی ای حال در این رابطه روایاتی از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است که بعونه تعالی به بررسی آنها می پردازیم.

روایت اول :

مرحوم کلینی به نحو مرسله و با حذف سند روایت کرده است که البته این روایت در برخی از منابع دیگر[1] با استناد به امام صادق علیه السلام اینگونه نقل شده است که حضرت فرمود :

وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى‌ حَنِّكُوا أَوْلَادَكُمْ‌ بِمَاءِ الْفُرَاتِ وَ بِتُرْبَةِ قَبْرِ الْحُسَيْنِ ع فَإِنْ لَمْ يَكُنْ فَبِمَاءِ السَّمَاءِ.[2]

(به نحو مرسله نقل شده است که تحنیک کنید فرزندانتان را با آب فرات و با تربت قبر اباعبدالله الحسین علیه السلام، پس اگر نبود با آب آسمان)

در این روایت حضرت برای تحنیک اولاد در درجه اول توصیه به آب فرات و تربت قبر مطهر سیدالشهدا علیه السلام کرده است و در مراحل بعدی اگر یافت نشد آب باران هم کافی است.

در ذیل این روایات برخی گفته اند مقصود از فرات، شیرین است. یعنی با آب شیرین کام بردارید.

لکن به نظر ما به حسب ظاهر، مقصود از روایت، آب رودخانه فرات که در کربلا هست می باشد و این ظاهر از روایت است.

تربت سیدالشهدا علیه السلام نیز مقصود تربت قبر است. تربت بر سه نوع است. تربت شهر کربلا، تربت حائر و تربت قبر مطهر سیدالشهداء علیه السلام است. در این روایت فرموده است تربت قبر مطهر باشد.

چنانچه آب فرات و تربت یافت نشد، با آب باران کام برداشته شود.

بین تربت و آب فرات هم ترتیب قائل هستیم که این استظهار از مجموع روایات است.

نکته :

جهت اینکه اهل بیت علیهم السلام پنج مورد را فرموده اند این است که بسیاری از شیعیان در کربلا مشرف نیستند و یا همیشه فصل باران نیست، لذا موارد مختلف بیان شده است تا شیعیان در مواضع و مواقع مختلف دستشان آزاد باشد.

روایت دوم :

روایت علی بن میثم است.

ایشان مجهول توصیف شده است ولی در کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام در رابطه با ایشان بیان شده که اعرف به مناکح ائمه علیهم السلام است.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ تَمِيمِ بْن‌ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مِيثَمٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أُمِّي تَقُولُ سَمِعْتُ‌ نَجْمَةَ أُمَ‌ الرِّضَا ع تَقُولُ فِي حَدِيثٍ‌ لَمَّا وَضَعْتُ ابْنِي عَلِيّاً دَخَلَ إِلَيَّ أَبُوهُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع- فَنَاوَلْتُهُ إِيَّاهُ فِي خِرْقَةٍ بَيْضَاءَ فَأَذَّنَ فِي أُذُنِهِ الْيُمْنَى وَ أَقَامَ فِي الْيُسْرَى وَ دَعَا بِمَاءِ الْفُرَاتِ فَحَنَّكَهُ بِهِ ثُمَّ رَدَّهُ إِلَيَّ فَقَالَ خُذِيهِ فَإِنَّهُ بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ.[3]

(به سند مذکور از نجمه مادر امام رضا علیه السلام نقل است که فرمود : زمانی که به دنیا آوردم علی پسرم را، پدرش موسی بن جعفر علیهما السلام وارد شد. فرزند را بین پارچه ای سفید به ایشان تحویل دادم. ایشان در گوش راست کودک اذان گفت و در گوش چپ اقامه فرمود و آب فرات طلب نمود و کام ایشان را برداشت و سپس به من تحویل داد و فرمود او را بگیر که او بقیه الله در زمین است.)

نکات روایت :

اول : در این روایت شاهد خوبی وجود دارد که در بحث اذان و اقامه باید در ابتدای تولد باشد چرا که تحنیک بعد از اذان و اقامه انجام شده و قطعا تحنیک باید قبل از خوردن هر چیزی باشد و نوزاد را زیاد گرسنه نگه نمی دارند.

در واقع شواهد حاکم بر این نقل هم دلالت دارد بر اینکه هم اذان و اقامه و هم تحنیک در لحظات اول تولد اتفاق می افتد.

دوم : در بحث اذان و اقامه بیان شد که قبل از قطع ناف اذان و اقامه بیان شود ولی ظاهر این روایت این است که بعد از قطع ناف است چرا که در خرقه سفید بوده است. در این روایت مولود، مولود خاصی است و لذا شرائط و جزئیات متفاوت است. ائمه علیهم السلام در تولد و اعمال بعد از شهادتشان ویژگی های خاصی دارند. با این بیان اذان و اقامه در این روایت نکته خاص بوده است.

سوم : در ذیل روایت فرمود : فَإِنَّهُ بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ لکن این واژه شهرت در رابطه با ولی عصر عجل الله فرجه دارد و آیه شریفه ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُم‌﴾[4] هم نسبت به امام زمان علیه السلام تفسیر شده است. لکن بقیه الله لقب و عنوان همه ائمه میتواند باشد. در روایت دیگری امام باقر علیه السلام خودشان را به بقیه الله نام بردند و لقب اختصاصی امام زمان عجل الله فرجه نیست.

در مقصود از بقیه الله چند احتمال است :

احتمال اول : یعنی بقیهٌ من بقایا حجته یعنی این امام حجت باقی مانده از دیگر حجج است. ولی عصر ارواحنا فداه باقی مانده از سایر حجج است و مصداق اتم است.

احتمال دوم : ای من ابقاه الله کسی که خدا او را ذخیره کرده است و در دیگر ائمه هم صادق است.

احتمال سوم : به معنای فضل و خیر است. بقیه مصدر است که یا به اسم فاعل و یا اسم مفعول اراده شده است.

احتمال چهارم : بقیه به معنای برگزیده و منتخب است که بر همه ائمه صادق است.