موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /حقوق مستحبی اولاد (قرائت اذان و اقامه در گوش)

اشاره به مباحث گذشته :

در ادامه مباحث حقوق مستحبی اولاد وارد دسته ششم روایات در این موضوع شدیم که در باب قرائت اذان و اقامه در گوش نوزاد بود.

روایات این باب اختلافی در لحن دارند که البته این اختلاف لحن در استظهار از روایات تاثیر دارد که نوع فقها به آن متعرض نشده اند که در نهایت بحث به آن اشاره خواهیم کرد.

در مقام بیان روایات باب ، به روایت دوم از حفص الکناسی رسیدیم که در بخشی از این روایت، اختلاف برداشت در بین فقها وجود دارد.

در فقره ای از این روایت حضرت فرمود : أَنْ تُقِيمَ الصَّلَاة در فهم این بخش از فرمایش سه نظریه مطرح بود.

اول این بود که به قرینه اذنه الیمنی، مقصود از این جمله، گفتن اذان در گوش نوزاد است.

دوم این که خود این جمله قرینه است که مقصود قرائت اقامه در گوش راست است که در نتیجه دو مستحب مستقل در گوش راست مستحب است که یکی اذان و یکی اقامه است.

سوم مجموع أن تقیم الصلاه کنایه از مقدمه صلاه است که مقدمه صلاه هم اذان و هم اقامه است. بنابراین مستحب است در گوش راست هم اذان وهم اقامه بیان شود.

مختار استاد در روایت دوم :

مختار ما در این روایت و استظهار ما عبارتست از همین احتمال سوم که در تعبیر ان تقیم الصلاه در واقع یک نوع کد و کنایه است از مقدمه نماز که این مقدمه نماز هم شامل اذان می شود و هم شامل اقامه می شود. بنابراین طبق این روایت بر قابله یا خانم های اطراف ایشان مستحب است که در گوش راست این نوزاد اذان و اقامه بگویند.

روایت سوم :

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ: يُحَنَّكُ‌ الْمَوْلُودُ بِمَاءِ الْفُرَاتِ وَ يُقَامُ فِي أُذُنِهِ.[1]

(به سند مذکور از امام باقر علیه السلام فرمود : کام فرزند متولد شده به آب فرات برداشته می شود و اقامه در گوش او گفته میشود.)

در این روایت شریفه دو نکته از آداب ولادت بیان می شود. نوزاد را با آب فرات کام گشایی شود و دیگری، در گوشش اقامه بیان شود.

در این ذیل روایت دو احتمال مطرح است.

برخی فقها معتقدند که مقصود جمع اذان و اقامه است که با توجه به روایات دیگر در این موضوع، باید هم اذان و هم اقامه گفته شود. کیفیت آن نیز در روایات دیگر بیان شده و در واقع بعضی روایات مفسر روایات دیگر است. به عبارتی با کنار یکدیگر قرار دادن روایات، به دست می آید که در گوش راست باید اذانگفت و در گوش چپ اقامه باید گفت.

لکن بعضی دیگر فرموده اند : بر اساس این روایت می توان استشهاد کرد که گفتن اقامه کفایت می کند و قید هم نشده است که در کدام گوش باید گفته شود و لذا از این حیث مطلق می باشد که استظهار ما و مختار ما هم موافق با همین احتمال است. در واقع یقام اطلاق بر اقامه می شود و اذن مطلق بیان شده است که در نتیجه می شود قرائت اقامه در هر یک از دو گوش نوزاد باشد.

روایت چهارم :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِي إِسْمَاعِيلَ الصَّيْقَلِ عَنْ أَبِي يَحْيَى الرَّازِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا وُلِدَ لَكُمُ‌ الْمَوْلُودُ أَيَّ شَيْ‌ءٍ تَصْنَعُونَ بِهِ قُلْتُ لَا أَدْرِي مَا نَصْنَعُ بِهِ قَالَ خُذْ عَدَسَةَ جَاوَشِيرَ فَدُفْهُ بِمَاءٍ ثُمَّ قَطِّرْ فِي أَنْفِهِ فِي الْمَنْخِرِ الْأَيْمَنِ قَطْرَتَيْنِ وَ فِي الْأَيْسَرِ قَطْرَةً وَاحِدَةً وَ أَذِّنْ فِي أُذُنِهِ الْيُمْنَى وَ أَقِمْ فِي الْيُسْرَى تَفْعَلُ بِهِ ذَلِكَ قَبْلَ أَنْ تُقْطَعَ سُرَّتُهُ فَإِنَّهُ لَا يَفْزَعُ أَبَداً وَ لَا تُصِيبُهُ أُمُّ الصِّبْيَانِ.[2]

(به سند مذکور از امام صادق علیه السلام نقل است که فرمود : وقتی فرزندی برای شما متولد می شود چه برنامه ای انجام می دهید؟ ابی یحیی عرض کرد :نمی دانم. چه باید بکنیم؟ فرمود : به قدر عدس از گاوشیر اخذ کن و با آب مخلوط کن و بعد از آن در بینی راست نوزاد دو قطره بچکان و در بینی چپ یک قطره بچکان. و در گوش راست کودک اذان بگو و در گوش چپ او اقامه بگو و این کار را قبل از قطع ناف انجام بده که این کار باعث می شود که این کودک دچار فزع و ترس نشود و همچنین مبتلای ام الصبیان نمی شود.)

جناب ابی یحیی مجهول توصیف شده است لکن این مطلب مانع استدلال به این روایت نیست چرا که مبنای ما توثیق به صدور روایات است و لذا مانع استدلال ما نیست.

توضیح جاوشیر :

«جاوشیر» معرب گاوشیر است که درختچه ای است که تنه آن شیره ای دارد که آثار عجیب و مهمی دارد و در روایت مقصود شیره و سمق ریشه آن است.

در ذیل روایت بحث از زمان قرائت اذان و اقامه است که فرمود تا قبل از قطع ناف ، انجام شود که این ناف دو مرحله دارد.

مرحله اول از ابتدای تولد تا حدود 5 دقیقه بعد از آن است که پس از آن، ناف بچه که متصل به مادر است، قطع می کنند.

مرحله بعدی باقی مانده ناف است که بعد از ده روز حدودا خود به خود می افتد.

صدق قطع در مرحله اول است و لذا مرحله فضیلت اذان و اقامه در همین دقایق اولیه تولد نوزاد است.

قاعده این ست که الفاظ روایات در درجه اول باید حمل بر معنای لغوی شود و قطع یعنی بریدن که مربوط به همان ابتدا است.

توضیح ام الصبیان :

مقصود از ام الصبیان دو احتمال است :

1 – یک بادی است که باعث صرع و غش می شود که البته باد استعمال کنایه ای است که در واقع این باد و طوفان نیست.

2 – مقصود نوعی از اجنه است که باعث اذیت کودک می شود و زمانی که کودک در معرض این اجنه باشد و آن نکات رعایت نشود، احتمال این ابتلا هست.

نتیجه نهایی از مجموع روایات :

از جمع مجموع این روایات دو نتیجه به دست می آید :

اول : اولین لحظات تولد نوزاد که لحظات ناب و طلایی است مرتبه افضلیت اذان و اقامه است. ولی اگر به هر دلیل این امر ترک شد، استحباب به مراتب بعدی تا جایی که صدق عرفی داشته باشد محفوظ است.

این اولیت به دقت فلسفی نیست بلکه اولیت عرفی است. در واقع به قرینه امر به زن قابله کشف می شود که همان ابتدای عرفی مقصود است. همچنین قبل از قطع ناف شاهد دیگر است که همین زمان ابتدایی تولد و اولیت عرفی مقصود است.

البته نکته این است که نسبت به تکرار قرائت اذان و اقامه، روایات بشرط لا نیست بلکه لا بشرط نسبت به تکرار است یعنی چنانچه والد مایل است که شخص خاصی اذان و اقامه بگوید یا صاحب نفسی پیدا شد برای این کار، می شود دوباره انجام داد و تکرار کرد.