موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /حقوق مستحبی اولاد (عقیقه)

جمع بندی نهایی :

در مساله عقیقه دو طائفه از روایات موجود در باب بررسی شد و اشکالات را بیان و بررسی کردیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که روایات دال بر استحباب، نوعی ترخیص است که وجود ترخیص در مقابل روایات دال بر وجوب نوعی قرینه است بر عدم وجوب و اثبات استحباب عقیقه.

اما تعبیر «واجبه» در روایات عقیقه به معنای لغوی وجوب است که در مقام اثبات اصل عقیقه در شریعت مقدس است.

چند نکته در مساله عقیقه باقی مانده است که به آنها اشاره میکنیم.

مطلب اول : بقاء استحباب تا آخر عمر انسان

با جمع بندی همه موارد و روایاتی که بررسی شد به نظر ما قطعا عقیقه واجب نیست بلکه مستحب موکد و نزدیک به وجوب است که توصیه می شود بدون عذر رها نشود در حدی که اگر به هر دلیل در هنگام تولد این امر انجام نشد تا پایان عمر (حتی در 70 سالگی) استحباب مذکور به قوت خود ادامه دارد (شبیه نماز انسان در حال غرق شدن است)

کما اینکه در روایت عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام بیان شده است.

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَدْرِي كَانَ أَبِي عَقَ‌ عَنِّي‌ أَمْ‌ لَا قَالَ فَأَمَرَنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَعَقَقْتُ عَنْ نَفْسِي وَ أَنَا شَيْخ‌ ...[1]

(به سند مذکور از عمر بن یزید نقل است که از امام صادق علیه السلام سوال کرد : به خدا قسم نمی دانم پدرم در گذشته من را عقیقه کرد یا نه؟ حضرت دستور فرمود که عقیقه کنم و من نیز عقیقه کردم از طرف خودم در حالی که سن بسیاری داشتم.)

و همچنین روایت مرحوم صدوق که به نقل جازم از رسول الله صلی الله علیه و اله نقل فرموده است.

و عق‌ النبي‌ ص عن نفسه بعد ما جاءته النبوة و عق عن الحسن و الحسين ع كبشين.[2]

(و عقیقه کرد رسول خدا از طرف خودش بعد اینکه به نبوت رسید و عقیقه کرد از حسن و حسین دو قوچ را)

طبق این بیان، رسول خدا صلی الله علیه و اله بعد از دوران نبوت که آئین اسلام تشریع شد و بعد از سن چهل سالگی برای خودشان عقیقه فرمود. همچنین برای حسنین علیهما السلام هم دو قوچ قربانی فرمودند.

بنابر دو روایت مذکور، عقیقه مستحب درجه اول است که تا آخر عمر وقت انجام آن است.

مطلب دوم : عدم استحباب عقیقه بعد از موت

اما اینکه استحباب عقیقه حتی برای پس از مرگ ثابت بوده باشد، دراین خصوص هیچ روایت و دلیلی نیافتیم لکن برخی معتقد شده اند که طبق روایت عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام حتی بعد از موت انسان هم دیگران می توانند به جای او عقیقه انجام دهند.

كُلُّ امْرِئٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُرْتَهَنٌ بِعَقِيقَتِه‌[3]

(هر انسانی در روز قیامت در گرو عقیقه خود است )

البته این روایت و نقل به نظر ما آثار عقیقه را بیان می فرماید که چقدر مهم است و دامنه آن چقدر گسترده است لکن اینکه این تعبیر دلالت بر استحباب عقیقه بعد الحیاه و حین الممات داشته باشد، این مطلب دیگری است که خیلی با مدلول این روایت فاصله دارد فلذا به نظر ما اثبات حکم استحباب برای پس از مرگ بسیار سخت است.

مطلب سوم : موضوعیت داشتن اراقه دم در عقیقه و عدم کفایت تصدق

آنچه که در این امر عقیقه مورد عنایت است و مستحب شمرده شده است خود عقیقه و قربانی است فلذا تصدق به قیمت آن مجزئ نیست و در عین حال جای این امر مهم را پر نمی کند.

به عبارتی ممکن است کسی به دلائل مختلف شرائط قربانی نداشته باشد، چنین شخصی نمی تواند پول آن را صدقه بدهد یا در راه خیر مصرف کند بلکه نفس اراقه دم موضوعیت دارد.

دو روایت برای اثبات این مدعا وجود دارد :

روایت عبدالله بن بکیر از امام صادق علیه السلام

أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَجَاءَهُ رَسُولُ‌ عَمِّهِ‌ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ فَقَالَ لَهُ يَقُولُ لَكَ عَمُّكَ إِنَّا طَلَبْنَا الْعَقِيقَةَ فَلَمْ نَجِدْهَا فَمَا تَرَى نَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهَا فَقَالَ لَا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِرَاقَةَ الدِّمَاءِ.[4]

(به سند مذکور از عبدالله بن بکیر نقل است که نزد امام صادق علیه السلام بودم پس فرستاده از طرف عموی ایشان عبدالله بن علی آمد و عرض کرد : عموی شما عرضه داشتند ما دنبال عقیقه و قربانی بودیم ولی نیافتیم. نظر شما چیست که هزینه آن را صدقه دهیم؟ حضرت فرمود : خیر ،خداوند دوست دارد اطعام دادن و ریختن خون را)

بعضی از بلایا با اراقه الدم از حیوان، حل می شود. در بین علما، حدیث کسا و قربانی کردن سفارش شده است.

روایت دوم در مطلب سوم جلسه آینده بیان خواهد شد.