موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /حقوق مستحب اولاد / عقیقه

بیان مطالب گذشته :

در ادامه مباحث جلسات گذشته که صحبت در حقوق مستحبی بود صحبت به عقیقه رسید.

بیان شد که در عقیقه مشهور فقها معتقد به استحباب هستند ولی تعداد اندکی از فقهای شیعه از جمله سید مرتضی ره فتوا به وجوب عقیقه داده اند. دلیل ایشان روایاتی بود که در مقام بیان این روایات بودیم و سه روایت ذکر شد که یا به صیغه امر دال بر وجوب بودند یا به لفظ «واجبه» دال بر وجوب بودند.

وجه فتوای مشهور به استحباب عقیقه با وجود روایات دال بر وجوب نیز بیان شد که قاعده ای وجود دارد در فقه که ادله مرخصه در مقام، ظهور صیغه امر بر وجوب را ساقط می کند. البته این ترخیص ممکن است مستقیم باشد و ممکن است غیر مستقیم بیان شود. مثلا در یک روایت عقیقه بیان شده است که در روز هفتم باشد و ران قربانی را به قابله تقدیم کنید و سپس فرمود استخوان این قربانی شکسته نشود؛ و در طرف مقابل از عمار ساباطی نقل شده است که در مورد عقیقه از امام صادق علیه السلام سوال شد که قربانی ذبح شد و استخوانش هم شکستند، حضرت در پاسخ فرمود اشکالی در شکستن استخوان نیست. در این مورد و دو روایت ترخیص به نحو مستقیم بیان شده است.

اما گاهی ترخیص مستقیم نیست ولی اشکالی ایجاد نمی کند چرا که برای ما حیثیت ترخیصی مهم است.

علی ای حال وجوب در روایات مذکور تنزل به استحباب میکند.

منشأ قاعده مذکور :

نکته : قواعد فقهی و اصولی بعضا از ارتکازات ذهنی عقلا و سیره عقلا انتزاع شده است و نیاز به مدرک خاصی ندارد. این قاعده مذکور نیز بر اساس سیره عقلا و ارتکازات متشرعه است.

روایت چهارم دال بر وجوب عقیقه :

نقل جناب ابی خدیجه از امام صادق علیه السلام است.

فِي رِوَايَةِ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كُلُّ إِنْسَانٍ مُرْتَهَنٌ بِالْفِطْرَةِ وَ كُلُ‌ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ‌ بِالْعَقِيقَةِ.[1]

(به سند مذکور از امام صادق علیه السلان که فرمود : هر انسانی در گرو فطریه است و هر فرزندی در گرو عقیقه است.)

در این روایت مقصود از فطره، زکات فطریه است که سابقا در ارزش و عظمت آن بیاناتی ایراد شد که زکات فطره بیمه بدن انسان است.

در این روایت حضرت می فرماید هر انسانی در گرو زکات فطره ماه رمضان خودش می باشد (مقصود از فطره زکات فطره است که زکات ابدان است و موجب بیمه انسان تا سال بعد می شود) و همینطور هر مولودی در گرو عقیقه اش می باشد.

علی ای حال در صدر این روایت سخن از زکات فطره است که حکم آن در فقه اسلامی وجوب است و در ادامه عقیقه را عطف بر زکات فرموده است. در این روایت همانطور که زکات فطره واجب می باشد عقیقه هم عطف به آن شده است که قهرا آن هم واجب می باشد.

از این بیان و سیاق اینطور برداشت می شود که حکم عقیقه هم وجوب است.

روایت پنجم :

روایت ابی بصیر از امام صادق علیه السلام است.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ‌ الْعَقِيقَةِ أَ وَاجِبَةٌ هِيَ قَالَ نَعَمْ وَاجِبَةٌ.[2]

(به سند مذکور از ابوبصیر نقل است که از امام صادق علیه السلام سوال کردم در مورد حکم عقیقه که آیا واجب است؟ حضرت فرمود : آری واجب است.)

در این روایت پس از آن که ابوبصیر از حکم عقیقه سوال می کند حضرت صراحتا حکم به وجوب می کند

روایت ششم :

روایت از عمر بن یزید از امام صادق علیه السلام است.

رَوَى عُمَرُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‌ كُلُّ امْرِئٍ مُرْتَهَنٌ‌- يَوْمَ‌ الْقِيَامَةِ بِعَقِيقَتِهِ وَ الْعَقِيقَةُ أَوْجَبُ مِنَ الْأُضْحِيَّة[3]

(به سند مذکور از امام صادق علیه السلام نقل است که فرمود هر شخصی در گرو عقیقه اش است در روز قیامت و عقیقه واجب تر است از قربانی عید قربان)

در این روایت نجات از اهوال و خطرات روز قیامت مشروط به عقیقه شده است که این لحن دلالت بر وجوب عقیقه دارد چرا که سیر در مسیر نجات از اهوال قیامت از مسائل لازم و واجب بر هر مومنی است.

و هکذا در فقرات بعدی عقیقه را واجب تر از قربانی می داند که این هم نوعی دلالت بر وجوب عقیقه محسوب می شود البته استدلال به وجوب بر اساس ذیل روایت، متوقف بر قول به وجوب قربانی است.