موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /حقوق مستحبی اولاد (عقیقه)

کلام در حقوق مستحبی اولاد بود. در این رابطه دو طایفه اول از روایاتی که حقوق مستحبی اولاد را بیان می فرمود را ذکر کردیم و نتیجه آن نیز روشن شد.

تبیین موضوع روایات دسته سوم :

سومین دسته از روایات باب حقوق مستحبی اولاد روایاتی است که امر به عقیقه برای فرزند دارد خصوصا در روز هفتم تولد که تاکید بیشتری دارد که البته لسان این طایفه از روایات به الحان مختلف آمده است چرا که برخی از آن ها دلالت بر وجوب دارند و در نقطه مقابل برخی دیگر از آنها دلالت بر ترخیص دارند که دقیقا به خاطر همین نکته (یعنی وجود ترخیص در مساله) ما به حسب قاعده فقهی موظف هستیم که آن اوامر را از مرتبه وجوب تنزل دهیم و حمل بر ندب و استحباب کنیم.

قبل از آن که روایات باب را تقدیم کنیم باید این نکته هم مورد توجه باشد که عقیقه کودک طبق نظر مشهور فقهای شیعه و سنی مستحب است ولکن تعداد کمی از فقها (مثل سید مرتضی و ابن جنید و برخی از متاخرین) قائل به وجوب عقیقه شده اند که دلیل ایشان اخبار و روایاتی است که از جهت سندی و دلالت محکم هستند که البته این روایات از نظر ما دال بر وجوب نیستند که بیان آن خواهد آمد.

و در طرف مقابل تعداد اندکی از علمای اهل تسنن به تبع ابوحنیفه آن را حرام دانسته اند چرا که مصداق برخی از افعال و عقاید مشرکین در عصر جاهلیت و بت پرستی بوده است. در حالی که این دیدگاه برای ما واضح البطلان است و با آن کاری نداریم فلذا عمده بحث ما متمرکز در آن دو دیدگاه واجب و مستحب می باشد.

بیان عدم وجوب عقیقه :

بیان شد که با وجود روایات دال بر وجوب عقیقه، ما معتقد به استحباب هستیم و وجه آن به این بیان است که طبق قاعده صیغه امر هرچند که ظهور در وجوب دارد ولی زمانی حمل بر وجوب می شود و وجوبش تنجز پیدا می کند که در نقطه مقابل ترخیص وارد نشده باشد. به عبارتی صیغه امر دلالت بر وجوب دارد به شرط عدم دلیل بر ترخیص در همان موضوع که در واقع وجوب زمانی منجز است که دلیلی در مقابل بر ترخیص در ترک نداشته باشد که اگر چنین باشد حکم به استحباب می شود.

به عبارت روشن تر یعنی ظهور صیغه امر در وجوب مشروط به عدم ترخیص در نقطه مقابل آن است در حالی که همانطور که اشاره شد در ما نحن فیه در نقطه مقابل روایات آمره ی به عقیقه روایات دیگری هم داریم که دلالت بر جواز ترک عقیقه و ترخیص در ترک عقیقه دارد و لذا جمع بین این دو دسته از روایات همین می شود که ما آن صیغه امر را از وجوب تنزل به استحباب بدهیم و در نهایت حکم به استحباب عقیقه بکنیم. وجه امر شدید که شبهه وجوب داشته است در لسان ائمه علیهم السلام، تاکید بر استحباب است.

و اما بررسی روایات باب :

الف : روایاتی که دلالت بر وجوب عقیقه دارد :

روایت اول :

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا وُلِدَ لَكَ‌ غُلَامٌ‌ أَوْ جَارِيَةٌ فَعُقَّ عَنْهُ يَوْمَ السَّابِعِ شَاةً أَوْ جَزُوراً ...[1]

(به سند مذکور از امام صادق علیه السلام نقل است که هرگاه خداوند فرزند پسر یا دختری به شما عنایت فرمود پس در روز هفتم گوسفند یا شتری به عنوان عقیقه ذبح و نحر کند.)

اینکه در روز هفتم باشد از آداب است و البته آداب دیگری هم دارد. در این روایت همچنین قربانی را مشخص فرموده لکن به جهت استحباب اصل عقیقه و مستحب بودن قربانی گوسفند ، می توان حتی حیوانی مثل مرغ ذبح کرد.

در این روایت مشخص است که امر به عقیقه شده است و قهرا دلالت بر وجوب دارد.

روایت دوم :

وَ عَنْهُ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: إِذَا كَانَ‌ يَوْمُ‌ السَّابِعِ‌ وَ قَدْ وُلِدَ لِأَحَدِكُمْ غُلَامٌ أَوْ جَارِيَةٌ فَلْيَعُقَّ عَنْهُ ...[2]

(به سند مذکور از امام باقر علیه السلام نقل است که فرمود هرگاه روز هفتم از ولادت پسر یا دختر فرا رسید پس باید عقیقه داده شود از آن فرزند)

در این روایت هم مثل روایت اول امر به عقیقه شده است که ظهور در وجوب دارد.

روایت سوم :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: الْعَقِيقَةُ وَاجِبَةٌ إِذَا وُلِدَ لِلرَّجُلِ وَلَدٌ فَإِنْ أَحَبَّ أَنْ يُسَمِّيَهُ مِنْ يَوْمِهِ فَعَلَ.[3]

(به سند مذکور از امام کاظم علیه السلام نقل است که فرمود عقیقه واجب است هرگاه متولد شود برای کسی فرزندی و اگر دوست داشت که نام گذاری کند از همان روز تولد مشکلی ندارد.)

در این روایت می فرماید نام گذاری تا روز هفتم واجب نیست بلکه می توان در همان روز تولد نامگذاری کرد هرچند در روایات دیگر سفارش شده است تا روز هفتم نام محمد بر پسران گذارده شود و بعد از آن اسم مورد علاقه والدین انتخاب شود.

علی ای حال در این روایت حضرت صریحا و به صورت خبری فرمودند عقیقه واجب است و هرگاه برای مردی پسری به دنیا آمد میتواند در همان روز اول اسم او را معین کند. همچنین در این روایت صیغه امر نیست تا صحبت از قاعده عدم ترخیص باشد بلکه بالاتر از آن تصریح به وجوب شده است.