موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /ستر و نظر صبیان

سخن در بخش معاملات احکام الصبیان بود. اولین پرونده بحث ستر و نظر در محدوده نابالغین بود. یعنی نابالغین ستر و نظرشان چه حکمی دارد و بالغین چه وظیفه ای در قبال ایشان دارند.

احکام ممیزین و غیر ممیزین در جهت ستر و نظر و همچنین در محدوده عورت و غیر عورت را بیان کردیم و سند و مدرک آن نیز بررسی شد و به پایان رسید. البته بعضی صور در حکم مشترک بودند.

تذکر پایانی :

نکته و مطلب پایانی به عنوان ملحقات بحث ، حکم ستر و پوشش بالغ و بالغه و محدوده آن و سند و مدرک آن است.

در محدوده ستر و پوشش بانوان سابقا بیان شد که بانوان در جامعه کل بدن را باید بپوشانند جز صورت و دو دست تا مچ که سند ومدرک آن هم آیه 31 سوره مبارکه نور بود که فرمود :

﴿وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‌ جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ... وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَميعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‌﴾

بر اساس آیه مذکور محدوده پوشش واجب برای زنان غیر از وجهو کفین شامل کل بدن زن می شود. در این آیه شریفه چند دستور به بانوان بیان شده است که البته سابقا تمام اینها را تفصیلا بیان کردیم.

اولا : غض بصر از نامحرم که این مورد اختصاص به مردان ندارد بلکه زنان هم باید غض بصر داشته باشند و در روایات دستوات اکید و شدیدتری برای غض بصر بانوان نسبت به آقایان وارد شده است.

ثانیا : بدن را مستور کنند.

ثالثا : زینت های خود را آشکار نکنند مگر مقداری که ظاهر است. این یعنی تمام بدن باید پوشیده باشد مگر صورت و دستان تا مچ که در روایات مشخص شده است.

رابعا : از باب تاکید فرموده است که خمار و روسری های بزرگ را بر سر بیاندازند تا حدی که روی سینه ها هم پوشیده شود.

خامسا : زینت ها را آشکار نکنند مگر برای دوازده گروه که سابقا بیان شده اند.

سادسا : پا بر زمین نکوبند تا دیگران توجهشان جلب شود.

این شش دستور ذکر شده است و حد الا ما ظهر منها بیان محدوده پوشش زنان بیان شده است.

اما محدوده پوشش در آقایان ، بر اساس آیه 30 از سوره نور محدوده ستر و پوشش واجب برای مردان در حکم اولی ، صرفا فقط عورتین می باشد و به ضمیمه برخی از روایات از باب استحباب یا از باب احتیاط ما بین ناف و زانو را هم شامل می شود.

مدرک این بیان آیه 30 سوره مبارکه نور است.

﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى‌ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبيرٌ بِما يَصْنَعُون‌﴾

در این آیه شریفه دو امر و دستور نسبت به مردان بیان شده است. یک مورد غض بصر و مورد دیگر حفظ فرج که در روایت سابقا ذکر شد که حفظ فرج در قرآن یعنی زنا ولی در این آیه یعنی ستر و پوشش عورت که در مفهوم عورت هم بیان شد که عورت مردان به کدام مقدار اطلاق می شود و سیاق این دو آیه یعنی 30 و 31 در یک حد است و آیه در مقام بیان است و قابل اخذ و حجت است.

در روایات هم مخصصی برای این مقدار ذکر نشده است یعنی در روایات هم ستر عورت محدوده واجب پوشش مرد از حیث فقهی است.

البته کما اینکه بارها تذکر داده شده است ، از حیث اخلاقی مساله تفاوت خواهد کرد. اما از حیث فقهی مقدار واجب همین مقدار است.

البته در برخی روایات دستور به ستر بین ناف تا زانو بیان شده است[1] لکن حمل بر افضل افراد یا استحباب می شود. وگرنه مقدار واجب ستر عورت است و عورت هم صرفا قضیب و مخرج است و لا غیر

وجه این مطلب هم اینست که در دوره صدور این احکام، خارج از منزل در کوچه ها مردان بیشتر رفت و آمد می کردند و کمتر زنان خارج می شدند و لذا پوشش مردان در این حد است. اما در زماننا هذا ، این احکام موجب تعجب است چرا که متاسفانه حضور زنان در کوچه و بازار بسیار زیاد و غیر قابل قبول و تایید است و حال آنکه اصل اولی در زنان اینست که مخدره باشند یعنی پرده نشین باشند و در منزل باشند و لذا بسیاری از اعمال بر زنان واجب نیست مثل جهاد و نماز جماعت و نماز جمعه و اعتکاف و ... و لذا این احکام پوشش به اقتضا زمان حضور و ابتدای اسلام است.

علی ای حال بر اساس این آیه شریفه و روایت ذیل این آیه شریفه ، به عنوان اولی در سطح جامعه آنچه که در ستر و پوشش بر مرد واجب است فقط همین مقدار است حتی مرد می تواند با شلوارک خارج شود و زن موظف است که نگاه نکند.

مگر اینکه این کار موجب مفسده ای باشد که به خاطر مفسده و بر اساس سلسله مراتب مفسده به عنوان ثانوی مرد موظف است محدوده پوشش را کامل تر کند.در حقیقت در فقه عناوین ثانوی وجود دارد که مقدم بر عناوین ثانوی هستند و این عنوان ثانوی تحقق مفسده است که با این عنوان ، پوشش مردان نیز باید متفاوت باشد. فلذا اگر فرض شود در سطح جامعه ای حتی با حضور زنان هیچ مفسده ای رخ ندهد، برای مردان بیش از ستر عورت تکلیف دیگری نیست و مقدار پوشش مردان بر اساس عناوین ثانوی ، بستگی به مقدار فتنه و مفسده دارد لذا باید خود مکلفین تشخیص دهند که چه مقدار لازم است که مرد پوشش را حفظ کند تا مفسده ایجاد نشود.

بنابراین بر اساس این مبنا حکم لباس های آستین کوتاه و شلوارک های خاص که در بعضی فرهنگ ها مرسوم است و هکذا موارد مشابه روشن می شود که تابع تحقق و عدم تحقق مفسده است.

اما برخی از فقها به سیره قطعیه شرعیه استناد کرده اند که در صدر اسلام از محدوده پوشش اجتماعی چند مورد استثنا شده است. یکی دستان تا ذراعین و سر و سینه به مقدار متعارف و پا تا قدمین و نصف ذراع که این مقدار طبق همان سیره ادعایی ، مجاز است.

در این مقام مبنا مقدم بر سیره است. مبنا طبق آیه شریفه صرفا عورت است و حکم ثانوی که عنوان فتنه و مفسده است و لذا اگر کسی پاهایش تا ذراعین باز باشد اما سبب فتنه شود ، چطور این مقدار را واجب بدانیم؟

در همین مقام شأن و مروت هم باید مراعات شود که اگر کسی مثلا اهل علم باشد و از حیث فقهی مجاز باشد که شلوارک بپوشد لکن به جهت شأن و جایگاه باید مراعات کند.

البته ناگفته نماند بر اساس دو آیه در سوره نور اجتناب از نگاه مربوط به هر دو طرف یعنی زن و مرد است و همچنین بر اساس روایات، به لحاظی وظیفه اجتناب زنان را در نگاه کردن سنگین تر توصیف کرده اند.