موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /ستر و نظر صبیان

در رابطه با نگاه زن نامحرم به پسر بچه ممیز در غیر عورت، بیان شد که محکوم به جواز است. سخن در ادله آن بود که سه دلیل بیان شد.

دلیل دیگری ذکر شده است که مبتنی بر یک روایت صحیحه از حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام بود. خلاصه دلیل این بود که حکم الامثال فیما یجوز و ما لا یجوز واحد، و بنا بر این قاعده اصولی حکم نگاه زن به پسر بچه مثل حکم نگاه پسر بچه به زن بالغه است و وقتی نگاه پسربچه به زن بالغه جایز است به دلیل روایت صحیحه از امام رضا علیه السلام که حجاب گرفتن زن در حد موها، در مقابل پسربچه را تا قبل از بلوغ جایز می دانند، لا جرم نگاه بالغه نیز به پسر بچه در غیر عورت جایز است.

اما جهت تمامیت این استدلال باید دو اشکال و عویصه حل شود.

اولا : این روایت با روایت دیگری معارض است.

اما روایت معارض از سکونی از امام صادق علیه السلام است که فرمود :

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع- عَنِ الصَّبِيِّ يَحْجُمُ الْمَرْأَةَ قَالَ إِنْ‌ كَانَ‌ يُحْسِنُ‌ يَصِفُ‌ فَلَا.[1]

(از امیرالمومنین علیه السلام درباره حجامت کردن زن بالغه توسط پسر بچه سوال شد. حضرت فرمود : اگر می تواند خوب توصیف کند آن چه را می بیند از زن، حق ندارد حجامت کند)

در این روایت جواز حجامت در واقع منوط و مشروط به عدم تمییز شده است پس پسر بچه ممیز حق ندارد به زن نا محرم نگاه بکند و همینجاست که تعارض حاصل می شود بین این روایت سکونی که می گوید پسر بچه ممیز به زن نامحرم نگاه نکند و بین صحیحه بزنطی که دلالت می کرد پسر بچه ممیز می تواند به زن نامحرم نگاه کند.

نکته ادبی : در عبارت إِنْ‌ كَانَ‌ يُحْسِنُ‌ يَصِفُ چگونه فعل بر سر فعل وارد شده است؟ پاسخ اینست که یصف تاویل به مصدر می رود و شاهد آن هم ورود «أن» بر سر یصف در برخی نسخ است.

علی ای حال در پاسخ به این اشکال باید گفته شود که در این تعارض (بر فرض تعارض مستقر در مدلول) ،روایت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام صحیحه است و مقدم می شود چون روایت سکونی به خاطر وجود نوفلی در سلسله سندش ضعیف است و قطعا در تعارض بین دو روایت که یکی صحیحه باشد و دیگری ضعیف باشد، باید اخذ به روایت صحیحه شود.

ثانیا در اینجا در واقع اصلا تعارضی نیست چرا که مرکز نفی و اثبات واحد نیست زیرا آنچه را که صحیحه بزنظی اثبات می کند و نگاه را جایز می داند صرفا در حد شعر الراس و ملحقات متعارف آن است در حالی که آنچه را که روایت سکونی رد می کند و در ضمن ادعای حجامت نگاه را جایز نمی داند عبارتست از قسمت نیم تنه بدن زن که این دو کاملا با هم متفاوت هستند مثل جایی که کسی بگوید زید مجتهد است و در جای دیر بگوید زید مجتهد نیست که در جمله اول مقصودش اجتهاد متجزی است و در جمله دوم اجتهاد مطلق است و تعارضی وجود ندارد. در نهایت البته دو روایت مکمل همدیگر می باشند فلذا ما معتقدیم اگر نگاه پسر بچه ممیز به زن نامحرم جایز است فقط در حد سر و گردن است بنابراین خارج از این محدوده که غیر متعارف است قطعا در آن جا نگاه پسر بچه جایز نیست و در واقع زن وظیفه تستر دارد.

اما عویصه دوم، تعارض صحیحه بزنطی با آیه 31 سوره نور است.

بیان ذلک :

در صدر آیه شریفه می فرماید: ﴿و لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ﴾ (زنان زینت های خود را آشکار نکنند) این بخش که مستثنی منه در آیه شریفه است عام است یعنی به شکل عمومی دستور می دهد حق ندارد زینت خود را آشکار کند و از این جهت وجوب تستر زنان در مقابل دیگران، هم شامل بالغ می شود هم شامل نابالغ می‌شود پس قهرا شامل صبی ممیز هم می‌شود پس بنابراین پسر بچه ممیز نمی تواند به زن نگاه کند و همچنین زن هم حق ندارد متقابلا به صبی ممیز نگاه کند به دلیل همان قاعده اصولی در استدلال چهارم که فرمود : حکم الامثال فیمایجوز و فیما لایجوز واحد

لکن این اشکال مردود است چرا که همانطور که این آیه در قسمت صدرش توسط ادامه تخصیص می خورد و دوازده گروه را استثنا می کند، هکذا صدر این آیه توسط صحیحه بزنطی هم تخصیص می خورد چرا که به اعتقاد ما آیات و روایات با همدیگر می‌توانند رابطه تقیید و تخصیص داشته باشند و در اینجا صحیحه بزنطی مخصص عموم آیه کریمه است و قهرا از عدم جواز نگاه در آیه کریمه، این صبی ممیز استثنا می‌شود.

البته این جواب برای زمانی است که ما مقصود از فقره دوازدهم که فرمود ﴿أَوِ الطِّفْلِ الَّذينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى‌ عَوْراتِ النِّساءِ﴾ شامل بچه های ممیز نمی‌شود کما هو الحق؛ وگرنه چنانچه کسی در همین آیه کریمه معتقد شود که شامل ممیزین هم می‌شود، دیگر کار خیلی راحت است و برای تخصیص صدر آیه کریمه خود این فقره دوازدهم در ذیل آیه کفایت می کند و دیگر نیازی به صحیحه بزنطی هم نخواهد بود.

در مجموع استدلال مذکور مورد قبول واقع شد.

تا کنون بحث نگاه زن به پسربچه ممیز تمام شد.

اما اکنون باید بررسی کنیم که نگاه مرد به دختر بچه ممیز چه حکمی دارد.

همانطور که نگاه زنان به غیر عورت پسربچه ممیز جایز است هکذا نگاه مردان هم به غیر عورت دختر بچه ممیز جایز است البته با این تفاوت که در این فرض این جواز مختص به موهای سر دختر بچه و نهایتا ملحقات متعارف آن است فلذا قطعا شامل اندام داخلی بدن دختر ممیز که نوعا و عرفا مستور و پوشیده است نمی‌باشد.

دلیل این مطلب دو مورد است :

اولا : نسبت به حکم مذکور یعنی سر و صورت، دلیلی بر حرمت نداریم. اما اگر کسی بگوید آیه 31 سوره مبارکه نور در همین موضوع است و می تواند دلالت بر حرمت کند ، پاسخ می دهیم که روشن و واضح است که مختص به بالغات است یعنی زن بالغه موظف است که ستر زینت بکند که به همین ترتیب بالملازمه مردان حق ندارند آن زینت ها را ببینند.

فلذا این خطاب قطعا شامل نابالغ ها نمی شود و قهرا دختر نابالغ هرچند ممیز باشد، موظف به ستر زینت نیست و بالملازمه نگاه مردان هم حرام نخواهد بود.

دلیل دوم صحیحه عبدالرحمن بن حجاج از امام کاظم علیه السلام که فرمود :

مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ ع عَنِ‌ الْجَارِيَةِ الَّتِي‌ لَمْ‌ تُدْرِكْ‌ مَتَى يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُغَطِّيَ رَأْسَهَا مِمَّنْ لَيْسَ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهُ مَحْرَمٌ وَ مَتَى يَجِبُ عَلَيْهَا أَنْ تُقَنِّعَ رَأْسَهَا لِلصَّلَاةِ قَالَ لَا تُغَطِّي رَأْسَهَا حَتَّى تَحْرُمَ عَلَيْهَا الصَّلَاةُ.[2]

(از امام کاظم علیه السلام سوال کردم در رابطه با دختر بچه ممیز که نمی داند چه زمانی لازم است سرش را بپوشاند از کسی که نامحرم است و بین او و آن مرد محرمیتی وجود ندارد و چه زمانی واجب است که مقنعه سر کند برای نماز خواندن؟ حضرت فرمود : واجب نیست سرش را بپوشاند تا زمانی که نماز بر او حرام نشده است)

این روایت صریحا می فرماید دختر تا قبل از بلوغ مکلف به پوشاندن موی سرش نیست پس قهرا بالملازمه از طرف مردان هم نگاه به همین قسمت ها (موها و سر و گردن) حرام نخواهد بود.

ذیل روایت که می فرماید تا زمانی که نماز حرام نشده ،کنایه از بلوغ و دوران حیض بانوان است که نماز در این ایام بر ایشان حرام است.

تذکر : همانطور که این صحیحه دلالت دارد در حکم جواز نگاه صرفا مربوط به موی سر یا نهایتا مواردی مثل سر و گردن که ملحقات عرفی هستند می شود و لذا شامل سایر اجزای بدن این دختر نمی شود.