موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /نماز میت بر صبیان

کلام در نماز میت صبیان بود که در روایات سه ملاک ذکر شده و به تبع ، سه نظریه در بین فقها مطرح است.

طائفه اول روایاتی بود که دلالت بر وجوب نماز میت بر صبیان از 6 سالگی دارد که دو روایت از این طائفه ذکر شد.

تذکر :

نقطه مقابل این ادعای مشهور که وجوب صلاه میت برای صبی منوط به سن 6 سالگی بود ، دو ادعای دیگر داریم که البته هر دو دیدگاه مردود هستند.

الف : ادعای ابن جنید که گفته اند نماز میت بر طفل به مجرد تولدش حیاً واجب است. به عبارتی تنها شرط وجوب صلاه بر میت را ، تولد به صورت زنده ، می دانند و لذا اگر قبل از تولد از دنیا رفته باشد ، واجب نیست.

ب : ادعای ابن عقیل که مورد تایید فیض کاشانی نیز می باشد ، اینست که نماز میت بر صبی تا قبل از بلوغ صبی واجب نیست.

هر دو این دیدگاه ها دارای پشتوانه روایی می باشد که مورد نقد قرار خواهد گرفت.

بررسی و نقد نظریه ابن جنید :

پشتوانه دیدگاه این جنید برخی روایات است که جداً محل تامل و نقد می باشد.

روایت اول :

صحیحه ابن ابی عمیر از عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام

ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا يُصَلَّى‌ عَلَى‌ الْمَنْفُوسِ‌ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ الَّذِي لَمْ يَسْتَهِلَّ وَ لَمْ يَصِحْ وَ لَمْ يُوَرَّثْ مِنَ الدِّيَةِ وَ لَا مِنْ غَيْرِهَا وَ إِذَا اسْتَهَلَّ فَصَلِّ عَلَيْهِ وَ وَرِّثْهُ.[1]

(امام صادق علیه السلام می فرماید : بر منفوس نماز میت خوانده نمی شود و منفوس کودکی است که به دنیا آمده است ولی حیات نداشته است و صیحه و فریاد نداشته است و ارث نمی برد از دیه و نه از غیر دیه ارث نمی برد و هرگاه حیاً و زنده به دنیا آمد (و بعد از دنیا رفت) پس بر او نماز بخوان و به او ارث بده)

منفوس از نفاس است که دم نفاس مخصوص به ایام بعد از ولادت و وضع حمل مادر است و به عنوان عطف تفصیلی میفرماید صیحه ندارد چرا که نوعا کودکان لحظه تولد ، صیحه و گریه و فریاد دارد.

علی ای حال در این روایت ، ملاک وجوب صلاه میت بر صبیان به صرف تولد صبی در حالی که زنده است ، می باشد.

2 – روایت سکونی از امام صادق علیه السلام

عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: يُورَثُ‌ الصَّبِيُ‌ وَ يُصَلَّى‌ عَلَيْهِ إِذَا سَقَطَ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ فَاسْتَهَلَّ صَارِخاً وَ إِذَا لَمْ يَسْتَهِلَّ صَارِخاً لَمْ يُوَرَّثْ وَ لَمْ يُصَلَّ عَلَيْهِ.[2]

(از امام صادق علیه السلام از پدرانش که فرمود : ارث می برد صبی و نماز خوانده می شود بر او زمانی که از رحم مادر خارج شد و در حالی که حیات دارد فریاد و گریه داشت ؛ ولی اگر زنده به دنیا نیامد و فریاد نداشت ، ارث نمی برد و نماز بر او خوانده نمی شود.)

استهلال چندین معنا دارد که معروف ترین معنای آن آغاز هرچیزی است و استهلال اول ماه و براعه استهلال هم با همین معنا تناسب دارند.

3 – روایت علی بن یقطین از امام کاظم علیه السلام

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع لِكَمْ‌ يُصَلَّى‌ عَلَى‌ الصَّبِيِ‌ إِذَا بَلَغَ‌ مِنَ السِّنِينَ وَ الشُّهُورِ قَالَ يُصَلَّى عَلَيْهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ إِلَّا أَنْ يَسْقُطَ لِغَيْرِ تَمَامٍ.[3]

(از امام کاظم علیه السلام سوال شد که در چه سنی بر صبی نماز خوانده می شود؟ فرمود : در هر حال و سنی بر او نماز خوانده میشود الا اینکه سقط شود بدون تمامیت (غیر حی به دنیا آمده باشد))

خب از حیث دلالت این روایات تصریح دارند که کودکان از لحظه تولد باید نماز خوانده شود.

نقد این دیدگاه :

در این روایات هرچند دلالت صریح و روشن است بر اینکه ملاک وجوب نماز میت از همان لحظه تولد است الا اینکه به قرینه صحیحه زراره که بحث آن گذشت ما یقین داریم این طیف از روایات حمل بر شرائط تقیه می شود یعنی اهل بیت علیهم السلام به خاطر جو حاکم و شرائط خفقان و اینکه قدرت و حکومت در اختیار اهل تسنن بوده ، مجبور بودند که طبق همان مسلک عمل بکنند.

مضاف بر اینکه در سنت و عملکرد شخص پیامبر صلی الله علیه و اله (که در آن عصر شرائط تقیه از این جهت نبوده است) خلاف سنت مذکور بوده است چرا که حضرت در فوت فرزند صغیرش ابراهیم (که کودکی 2 ساله از ماریه قبطیه بوده است) بر جنازه او نماز میت نخوانده است.

بررسی و نقد دیدگاه ابن عقیل :

همانطور که گفتیم دقیقا نقطه مقابل ابن جنید ، جناب ابن عقیل ادعا کرده است که نماز میت تا لحظه بلوغ صبیان واجب نیست که البته بر این ادعا هم طایفه ای از روایات دلالت دارد مثل :

1 – روایت هشام از امام صادق علیه السلام

عَلِيٌّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ شِيرَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ حُسَيْنٍ الْحَرْشُوشِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ ... إِنَّمَا يَجِبُ‌ أَنْ‌ يُصَلَّى‌ عَلَى مَنْ وَجَبَ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ الْحُدُودُ وَ لَا يُصَلَّى عَلَى مَنْ لَمْ تَجِبْ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ لَا الْحُدُودُ.[4]

(امام صادق علیه السلام فرمود : فقط و فقط واجب است نماز میت بر صبی زمانی که واجب شود بر او نماز یومیه و حدود بر او جاری شود ولی اگر نماز یومیه بر او واجب نیست و حدود بر او جاری نمی شود ، نماز میت بر او واجب نیست.)

2 – روایت عمار از امام صادق علیه السلام :

مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ أَنَّهُ سُئِلَ‌ عَنِ‌ الْمَوْلُودِ مَا لَمْ‌ يَجْرِ عَلَيْهِ الْقَلَمُ هَلْ يُصَلَّى عَلَيْهِ قَالَ لَا إِنَّمَا الصَّلَاةُ عَلَى الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ إِذَا جَرَى عَلَيْهِمَا الْقَلَمُ.[5]

(از امام صادق علیه السلام در مورد کودک به دنیا آمده سوال شد ما دامی که قلم بر او جاری نشده است که آیا نماز میت بر این کودک خوانده شود؟ حضرت فرمود : خیر ، فقط نماز بر مرد و زنی خوانده می شود که قلم تکلیف بر او جاری شده باشد.)