موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /غسل میت صبیان

کلام در غسل جنین سقط شده بود که از یک طرف روایاتی داریم که مبنا را بیان می کند و در نقطه مقابل برخی از تجربیات صنعت پزشکی را داریم که بعضا این امور در فهم روایات دخالت دارد و کمک می کند. در واقع در سراسر فقه ، تجربیات واقعیات تکوینی، در فهم روایات و لسان روایات دخالت دارد و تاثیر گذار است و همین منشا اختلاف برخی از فتاوا شده است.

در این مساله غسل جنین سقط شده ، مراحل تشکیل جنین را از حیث روایات و صنعت پزشکی بررسی کردیم.

اکنون نوبت به خود روایات می رسد که چه دلالتی دارند و در نتیجه چگونه با تجربیات پزشکی جمع می شود.

اکنون طوائف مختلف روایات را بیان می کنیم :

1 – در برخی از نصوص صریحا اتمام چهارماهگی را ملاک وجوب غسل معرفی کرده است مثل :

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: السِّقْطُ إِذَا تَمَ‌ لَهُ‌ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ غُسِّلَ.[1]

(به سند مذکور از امام صادق علیه السلام فرمود : جنین سقط شده خرگاه چهار ماه او تمام شد ،غسل داده می شود.)

در سند این روایت نکاتی را مطرح فرموده اند لکن به نظر استاد معظم این روایت مورد قبول و معتبر است.

از حیث دلالی نیز ، صریح و روشن است که جنین سقط شده بعد از چهار ماهگی ، باید غسل داده شود.

نکته دارای اهمیت در این روایت ، اینست که جمله شرطیه به کار رفته است که در اصول ثابت شده است که مفهوم دارد.

روایت دیگر ، نقل احمد بن محمد که بیان کرده است :

وَ عَنِ الْمُفِيدِ عَنِ الصَّدُوقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ قَالَ: إِذَا (أَتَمَ‌ السِّقْطُ) أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ غُسِّلَ وَ قَالَ إِذَا تَمَّ لَهُ سِتَّةُ أَشْهُرٍ فَهُوَ تَامٌّ وَ ذَلِكَ أَنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ع وُلِدَ وَ هُوَ ابْنُ سِتَّةِ أَشْهُرٍ.[2]

(به سند مذکور از کسی که از او نقل شده : هرگاه جنین سقط شده ، چهار ماه را کامل کرد غسل داده می شود و فرمود هرگاه 6 ماهش تمام شود تام و مستوی الخلقه است و این دلیلش اینست که حسین علیه السلام در شش ماهگی متولد شد.)

این روایت از حیث سند ، اشکال جدی دارد که عمن ذکره مشخص نیست که چه کسی است. البته از حیث وثوق به صدور که مبنای رجالی استاد معظم است ، قرائنی وجود دارد که صدور روایت ، مورد وثوق است.

از حیث دلالی نیز این روایت چهارماهگی را صریحا ملاک قرار داده است و در ذیل روایت ، زمان تام الخلقه بودن جنین را در شش ماهگی معرفی می کند.

2 – برخی دیگر از این نصوص ملاک وجوب غسل را استوا خلقت معرفی کرده اند. البته از حیث ظاهری یعنی اجزا کامل باشد اما اگر دقت شود برخی قیل و قال ها وجود دارد.

مثل موثقه سماعه از امام کاظم علیه السلام :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ السِّقْطِ إِذَا اسْتَوَى‌ خَلْقُهُ‌ يَجِبُ عَلَيْهِ الْغُسْلُ وَ اللَّحْدُ وَ الْكَفَنُ فَقَالَ كُلُّ ذَلِكَ يَجِبُ عَلَيْهِ.[3]

(به سند مذکور از امان کاظن علیه السلام سوال شد که جنین در وقت استوا خلقت سقط شد آیا غسل ودفن و کفن واجب است؟ فرمود : همه اینها واجب است)

در این روایت ، مشکل اصلی در زمان استوا خلقت است.

در تجربیات پزشکی می گویند جنینی که به چهار ماهگی رسیده است ، تقریبا مستوی الخلقه است. البته برخی از اعضا در حدود 5 ماهگی به استوا خلقت می رسد و تا 5 ماهگی مثلا گوش ها هنوز کوچک است. یا برخی با دقت هایی معتقدند ریه ها در ماه های پایانی ایجاد می شود.

علی ای حال در روایت سماعه ، استوا خلقت ملاک غسل و دفن و کفن بیان شده است.

3 – برخی از نصوص که ملاک وجوب غسل را مجموع دو ملاک فوق بیان کرده اند (اتمام چهار ماهگی و استوا خلقت)

مثل موثقه ابن فضال از ابن جهم از امام رضا علیه السلام :

احَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع يَقُولُ‌ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَ‌ النُّطْفَةَ تَكُونُ‌ فِي‌ الرَّحِمِ‌ أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ تَصِيرُ عَلَقَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ تَصِيرُ مُضْغَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً فَإِذَا كَمَلَ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ بَعَثَ اللَّهُ مَلَكَيْنِ خَلَّاقَيْنِ فَيَقُولَانِ يَا رَبِّ مَا تَخْلُقُ ذَكَراً أَوْ أُنْثَى فَيُؤْمَرَانِ ... [4]

(به سند مذکور از امام رضا علیه السلام از امام باقر علیه السلام که فرمود : نطقه در رحم چهل روز می ماند ، سپس تبدیل به علقه می شود چهل روز دیگر ، و سپس تبدیل به مضغه می شود به مدت چهل روز باقی می ماند ، و وقتی چهار ماه کامل شد ، دو فرشته مبعوث می شوند که خلاق و شکل دهنده هستند و به پرردگار عرض می کنند چه خلق می فرماید ، پسر یا دختر؟ و پروردگار امر میفرماید به ایشان ...)

در این روایت ، مدت نطفه و علقه و مضغه چهل روز ذکر شده است در حالی که طبق علم پزشکی ، این مطلب با واقعیت تکوینی مطابق نیست و خود این مراحل سه گانه ، 4 ماه می شود.

علی ای حال بعد از این چهار ماهگی ، خداوند دو ملک که مامور به ولوج روح هستند را مبعوث می کند که جنسیت کودک را در این وقت معین می کنند باذن الله

در این روایت همانطور که ملاحظه می فرمایید هم ملاک اتمام چهارماهگی تصریح شده است و هم استوا خلقت و ولوج روح توسط دو فرشته ای که مامور همین کار هستند.

االبته لا یخفی که در خصوص این روایت صرفا مراحل رشد جنین تبیین شده است و اشاره صریحی به مساله وجوب غسل نشده است لکن موید مضمون و فضای این روایت ، روایتی طولانی از امام رضا علیه السلام در فقه الرضا علیه السلام است که آنجا حضرت جمع مذکور را واضح و روشن ارائه فرموده اند.

روایت فقه الرضا اینست :

... وَ إِذَا أَسْقَطَتِ‌ الْمَرْأَةُ وَ كَانَ السِّقْطُ تَامّاً غُسِّلَ وَ حُنِّطَ وَ كُفِّنَ وَ دُفِنَ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ تَامّاً فَلَا يُغَسَّلُ وَ يُدْفَنُ بِدَمِهِ وَ حَدُّ إِتْمَامِهِ إِذَا أَتَى عَلَيْهِ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ ...[5] ‌

تبیین مطلب در جلسه اینده ان شا الله