موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /رد السلام للصبیان

سخن در رد سلام در حین نماز است. نکته اول بیان شد که باید با صوت عادی نماز باشد به صورتی که ماحی صورت نماز نباشد.

ثانیا : به همان نحوی که سلام شده است ، باید رد کرد و به علاوه اینکه علیکم مقدم نشود.

در مقام بیان ادله بودیم که سه روایت بود و اولین روایت بیان شد.

اما روایت دوم:

موثقه سماعه :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ‌ الرَّجُلِ‌ يُسَلَّمُ‌ عَلَيْهِ‌ وَ هُوَ فِي الصَّلَاةِ قَالَ يرُدُّ سَلامٌ عَلَيْكُمْ* وَ لَا يقُولُ وَ عَلَيْكُمُ السَّلَامُ ...[1]

(سماعه از امام صادق علیه السلام سوال کرد درباره کسی که نماز می خواند و دیگری به او سلام می کند. حضرت فرمود : باید پاسخ سلام را دارد به لفظ علیکم السلام و نگوید : علیکم السلام)

این روایت به وضوح دلالت دارد بر عدم جواز تقدیم ظرف بر سلام

روایت سوم :

صحیحه منصور بن حازم

سَعْدٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا سَلَّمَ‌ عَلَيْكَ‌ الرَّجُلُ‌ وَ أَنْتَ تُصَلِّي قَالَ ترُدُّ عَلَيْهِ خَفِيّاً كَمَا قَالَ.[2]

(به سند مذکور منصور بن حازم از امام صادق علیه السلام نقل می کند که : هرگاه مردی به تو سلام کرد و تو در حال نماز بودی ، پاسخ او را می دهی با صدای خفی و آرام همانطور که سلام کرده است.)

طبق این سه روایت ، پاسخ سلام در حال غیر نماز باید متناسب و هم سنخ سلام کننده باشد اما در حال نماز باید با صدای متعارف در حال نماز باشد به نحوی که ماحی صورت نماز نباشد و همچنین همان طور که سلام کرده است ، باید پاسخ داد.

در جمع بین سایر روایات که به طور مطلق امده است و این روایات ثلاثه مذکور قهرا باید حمل مطلق بر مقید شود و در خصوص باب صلاه این روایات ثلاثه مقید روایات کلی باب سلام است و وظیفه مکلف را محدود و مقید به شرائط مذکور می کند.

تا این جا بحث مقدمات به پایان رسید و مشخص شد که در رد سلام باید رد ممکن باشد و مقام تخاطب باشد و به قصد تحیت باشد و در احکام سلام هم مشخص شد که باید جواب سلام اسماع شود و در همان حدی که سلام شده پاسخ داده شود و یا بهتر از آن پاسخ داده شود. در حال نماز نیز رد سلام واجب است اما با صدای متعارف در حین نماز به شکلی که صورت نماز به هم نخورد و به همان صیغه ای که سلام شده جواب داده شود و ظرف علیکم مقدم نشود.

حال با درک این مطالب و مبانی ، و طی این مقدمات و مباحث که بحمدالله ذکر شد بر میگردیم به اصل بحث که عبارت بود از حکم سلام صبیان که ایا پاسخ و رد انها واجب است یا خیر و ثمره فقهی آن چه می باشد.

قلنا : به نظر ما در این رابطه بستگی به این دارد که آیا سلام صبی مصداق تحیت هست یا خیر؟ تحیت در بعضی کتب لغت اینگونه بیان شده است که دعا برای حیات و بقای کسی باشد و در شرع مقدس هم آرزوی حیات و حفظ طرف مقابل است. حالا در آیه شریفه سوره نسا در رابطه با تحیه ، خود تحیت موضوعیت دارد و لذا باید به میزان درک طفل توجه کرد که اگر با درک باشد و مصداق تحیت باشد آری قهرا پاسخ آن و رد آن واجب خواهد بود حتی در حال نماز ولی اگر درک نکند سلام و تحیت چیست ، رد آن واجب نیست و تکلیفی نیست و در حال نماز مجاز نیست.

در واقع تشخیص اینکه سلام صبی مصداق تحیت هست یا خیر ، رجوع دارد به اینکه آیا آن صبی ممیز است که معنای سلام را عرفا خوب درک کند یا خیر ؛ گر این صبی به حسب شرائط و قرائن در وضعیتی باشد که عرفا بگویند او درک می کند چه می گوید و معنای سلام را متوجه می شود در اینجا چون این سلام مصداق تحیت قرار گرفت قهرا مشمول حکم آیه کریمه خواهد بود که می فرماید ﴿وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها﴾

همانطور که ملاحظه می فرمایید این آیه مطلق است و مقید به بالغین نمی باشد بلکه شامل صغیر و کبیر می شود پس قهرا اگر یک نابالغی که البته درک بکند و سلامش مصداق تحیت باشد طبعا باید مشمول این آیه کریمه بوده باشد.

آری ، اگر این صبی به قدری کوچک است که اگر سلام هم می کند صرفا تقلید و لقلقه لسان می باشد در این موارد وقتی تحیت نباشد قهرا جواب آن هم واجب نیست.

تذکر : از آنچه که گفته شد دانسته می شود که سن تمییز در موضوعات مختلف متغیر و متفاوت است چرا که مثلا در باب معاملات و بیع و شراء سن تمییز نسبتا بالاتر است ، در بحث مسائل جنسی و غریزه ای شاید کمی پایین تر باشد و بلکه بر اسا جغرافیا هم متغیر است و در این بحث سلام و تحیت خیلی می توان سن تمییز پایین تر بیاید در حدی که کودکان 7 ساله از این جهت ممیز به حساب می آیند.

ثمره فقهی مساله :

اگر قبول کردیم که پاسخ سلام صبی ممیز واجب است قهرا این امر در بحث صلاه هم همینگونه خواهد بود یعنی اگر ما در حال نماز بودیم و یک صبی ممیز بر ما سلام کرد طبق همان آداب و احکام و شرائطی که در بحث صلاه گفتیم باید با این صبی ممیز هم به همان صورت رفتار شود.