موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان / رد السلام للصبیان

سخن در رد سلام از طریق واسطه بود. اگر کسی از طریق واسطه به ما سلام کند ، آیا رد چنین سلامی واجب است؟

در این فرض حسب مبنای مذکور ، غالبا چنین مواردی در زماننا هذا ، مقام تخاطب صدق نمی کند چون نوعا هدف تکریم و احترام است فلذا قهرا رد آن واجب نخواهد بود ، هرچند به حسب اخلاقی مناسب است و بلکه مستحب است در این چنین موارد گفته شود «علیک وعلیه السلام» که این مورد مفاد روایت است.

روایت از حسن بن محبوب از ابی کهمس است که می گوید :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي كَهْمَسٍ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع- عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ قَالَ عَلَيْكَ وَ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا أَتَيْتَ عَبْدَ اللَّهِ فَأَقْرِئْهُ السَّلَام‌ ...»[1]

(به سند مذکور ، ابی کهمس به امام صادق علیه السلام عرض کرد : عبدالله بن ابی یعفور به شما سلام رساند. حضرت فرمود : بر تو و بر او سلام ؛هرگاه نزد او رفتی سلام مرا نیز به او برسان)

با توجه به مبنایی که در روایات سابق اتخاذ شد که ملاک سلام و تحیت مقام تخاطب و صدق رد است ، قهرا این روایت حمل بر استحباب و معنای اخلاقی می شود چرا که به نظر استاد معظم این روایت در مقام تخاطب نیست ؛ الا اینکه در برخی از موارد واسطه در سلام (مثل قضیه نامه و پیامک ...) شخص واسطه یک پیغام رسانی است که باید جواب سلام و مطلب مذکور را به مبدأ انتقال دهد که طبعا در اینچنین شرائط هم فضای تخاطب (به حسب حال هر فضایی) محقق است و هم امکان رد فراهم است پس قهرا جواب سلام واجب خواهد بود ولی این مورد غیر از مواردی است که صرفا پیام سلام از باب تکریم و احترام یک طرفه ابلاغ می شود.

سوال چهارم :

حکم پاسخ و جواب سلام در نماز چه می باشد؟

پاسخ :

به نظر ما بر اساس مبنای مذکور با فرض فراهم بودن سایر شرائطی که گفته شد (مقام تخاطب ، امکان رد و در مقام تحیت بودن) پاسخ و رد سلام در حین نماز واجب می باشد ، که در اینجا باید دو نکته علی حده ملاحظه شود :

اولا : جوهره صدا در حین نماز ، موقع پاسخ سلام خفیفا بوده باشد یعنی با فریاد همراه نبوده باشد تا ماحی صورت صلاه قرار نگیرد (در حالی که در غیر صلاه لازم است بین جواب سلام و شرائط طرف مقابل سنخیت باشد هم از جهت ثقل سامعه طرف و هم از جهت قرب و بعد و لذا اگر کسی به ما سلام کند در حالی که گوشش سنگین است ، باید طوری جواب داد که بشنود و اسماع و رد صدق کند) البته نه اینکه همسا باشد بلکه باید صوت جوهر داشته باشد.

فلذا اگر کسی از فاصله دور با فریاد یا با بلندگو به ما در حال صلاه سلام کند در اینجا برای تحقق رد قهرا منوط به آن است پاسخ هم با فریاد انجام شود در حالی که اگر چنین باشد ماحی صورت صلاه می شود و با شأن نماز منافات خواهد داشت و در حقیقت حفظ صورت نماز مقدم بر رد سلام است فلذا قهرا طبق شرائط مذکور ، در اینجا رد امکان ندارد فلذا قهرا جواب سلام بر ما واجب نیست و نباید جواب داد مگر آنکه شخص نزدیک ما باشد که با صوت جهریه خفیف که متناسب با شأن نماز هست رد محقق باشد که در این صورت به همین شکل جواب سلام واجب خواهد بود.

ثانیا : بر اساس جمع بین همه روایات در خصوص صلاه ، بر مصلی لازم است که هنگام رد جواب اولا : عین صیغه سلام کننده را تکرار کند.

ثانیا : نباید ظرف (جار و مجرور / علیک) را مقدم کند و علیک السلام بگوید هرچند که سلام کننده این گونه خطاب کرده باشد.

دلیل مدعای مذکور سه روایت است :

روایت اول :

صحیحه محمد بن مسلم :

عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع وَ هُوَ فِي الصَّلَاةِ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَيْكَ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكَ قُلْتُ كَيْفَ أَصْبَحْتَ فَسَكَتَ‌ فَلَمَّا انْصَرَفَ‌ قُلْتُ لَهُ أَ يَرُدُّ السَّلَامَ وَ هُوَ فِي الصَّلَاةِ فَقَالَ نَعَمْ مِثْلَ مَا قِيلَ لَهُ.[2]

(محمد بن مسلم می گوید وارد بر حضرت باقر علیه السلام شدم و حضرت مشغول نماز بودند. عرض کردم : السلام علیک ؛ حضرت فرمود : السلام علیک؛ عرض کردم حالتان چطور است؟ حضرت سکوت کردند. وقتی نماز تمام شد ، عرض کردم : آیا جواب سلام در حین نماز باید داده شود؟ حضرت فرمود : بله ، همانطور که سلام شده ، سلام را جواب دهد.)

در این روایت دو احتمال است.

احتمال اول اینست که محمد بن مسلم نمی دانست حضرت مشغول نماز است و بعد از انصراف از صلاه فهمید.

احتمال دوم اینست که میدانست که حضرت مشغول نماز است و جهت یادگیری فقه مطلب بعد را گفته است.

البته هر کدام از دو احتمال که باشد در نتیجه برای ما فرقی ندارد چرا که این روایت برای ما ثابت می کند وجوب رد سلام در حین نماز را آن هم به همان شکلی که سلام شده است.

نکته : اگر وجوب فوری در حین صلاه انجام نشد و تاخیر شد در پاسخ و سلام کننده رفت و رد دیگر امکان نداشت ، حق ندارد جواب سلام بدهد ، ولی نمازش به سبب این معصیت که عدم رد سلام باشد ، باطل نیست ، شبیه به مساله نظر به اجنبیه که حرام است اما مبطل نیست.