موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان / رد السلام للصبیان

بعد از بحث از حقوق زوجین وارد مباحث حقوق صبیان شدیم. در حقوق صبیان ابتدا بحث از احکام و اعمال عبادی را شروع کردیم و در بخش دیگر که در آینده مطرح خواهد شد از احکام معاملات صبیان بحث خواهیم کرد.

در احکام عبادی ، مساله مشروعیت عبادات صبیان ، خمس و زکات صبیان را بحث کردیم و پرونده آن بسته شد و نتیجه در بحث خمس این شد که خمس به اموال صبیان تعلق می‌گیرد اما در زکات ، اموال صبیان متعلق زکات نخواهند بود.

«رد السلام للصبیان»

در ادامه سلسله مباحث احکام عبادی صبیان بعد از اتمام مباحث خمس و زکات در اموال صبیان به مساله رد سلام صبی می رسیم که ما ابتدا مساله را به طور کلی طرح می کنیم و سپس به عنوان اثر و ثمره فقهی آن را در خصوص حال صلاه تعقیب خواهیم کرد.

بنابراین ابتدا مباحث کلی جواب سلام را بیان می کنیم و در ادامه به مساله جواب سلام صبیان در حین صلاه خواهیم پرداخت.

تبیین موضوع :

اگر صبی سلام کند ، پاسخ دادن به سلام او واجب است یا خیر؟

این موضوع در دو صورت محل بحث است :

صورت اول : سلام کردن صبی در فضای عادی و عمومی

صورت دوم : سلام کردن صبی در وقت نماز خواندن شخص بالغ

در این دو فرض ، مخصوصا در صورت دوم که ثمرات فقهی دارد ، باید مباحث فقهی آن مورد توجه قرار گیرد.

ابتدائا فرمایش امام راحل را نقل می کنیم.

مسألة 4 لو كان المسلّم صبيا مميزا يجب رده‌ ، و الأحوط عدم قصد القرآنية، بل عدم جوازه قوي.[1]

(اگر سلام کننده صبی ممیز باشد ، واجب است پاسخ سلام او داده شود ، و احتیاط اینست که قصد قرآنیت نداشته باشد بلکه قول به عدم جواز چنین قصدی قوی است.)

نکته : سلام ، بر وزن فَعال مصدر و از اوزان غیر معروف باب تفعیل است و لذا اسم فاعل هم مسلِّم است.

حضرت امام خمینی ره در این عبارت و فتوا در کتاب الصلاه ، رد سلام صبی ممیز ، در حین نماز را بر مصلی (نماز گزار) واجب می دانند و در ادامه می فرماید قصد قرآنیت نباید کرد بلکه به قصد جواب سلام صبی را باید کرد.

قصد قرانیت به این معناست که بعضی فرموده اند به قصد جواب سلام نباید سلام کرد بلکه به نیت آیه قرآن که در چند مورد در قرآن «سلام و سلام علیکم» ذکر شده است باید لفظ سلام را ذکر کرد.[2] [3]

امام راحل ره می فرماید باید جواب سلام صبی را به قصد جواب سلام داد و لازم نیست به قصد قرآنیت جواب دهیم.

مقدمه بحث :

آنچه که مسلم است اینست که صلاه در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه و تاکید شده است از جمله اینکه در روایت داریم که سلام کردن هفتاد ثواب دارد که 69 ثواب برای مبتدی به سلام است و یک ثواب مال راد السلام است[4] و برکاتی زیادی هم بر آن مترتب می باشد لکن بر خلاف خود سلام که مستحب است ، جواب و رد آن واجب است ، آن هم واجب فوری یعنی باید به گونه ای باشد که پاسخ و رد آن سلام صدق کند.

دلیل مدعا :

روایتی از سکونی از امام صادق علیه السلام :

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ السَّلَامُ‌ تَطَوُّعٌ‌ وَ الرَّدُّ فَرِيضَةٌ.[5]

(به سند مذکور از رسول خدا صلی الله علیه و اله نقل است که فرمود : سلام تطوع و عمل مستحبی است و رد سلام و پاسخ آن فریضه و واجب است.)

پر روشن است که بر اساس این نبوی معروف :

اولا : نفس سلام کردن مستحب است.

ثانیا : پاسخ آن فریضه و واجب است.

ثالثا : چون باید به آن پاسخ ، ردّ صدق کند ، پس باید فورا انجام شود تا به آن رد اطلاق شود.

تذکر : بر اساس همین مبنا که ملاک در پاسخ سلام ، ردّ است پس اگر مواردی اتفاق بیافتد که ردّ ممکن نباشد یا ردّ صدق نکند قهرا در این موارد جواب سلام واجب نخواهد بود که به چند نمونه اشاره می کنیم :

1 – پاسخ سلام به رادیو و تلویزیون ولو به صورت پخش زنده باشد. در این فرض و مورد ، امکان رد و اسماع سلام نیست و لذا رد سلام واجب نیست.

2 – پاسخ سلام به انسان ناشنوا چرا که رد در این فرض هم ممکن نیست الا اینکه از طریق اشاره جواب را پاسخ دهیم که اینجا بعید نیست پاسخ لفظی تنزل به پاسخ اشاره ای داشته باشد.

3 – پاسخ سلام به نامه ها و پیامک ها که در جلسه آینده توضیح آن بیان خواهد شد.