موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /زکات الابدان در صبیان

مساله در زکات اموال صبیان با تمام جوانب به پایان رسید و روشن شد که زکات به هیچ یک از متعلقات آن (نقدین و غلات اربعه و انعام ثلاثه) در اموال صبیان تعلق نمی‌گیرد.

اما در زکات الابدان که بخش دیگری از مباحث زکات است نیز باید بررسی شود که آیا بر صبیان واجب است یا خیر؟

تذکر : زکات الابدان ، همان زکات فطره است.

اولا :

بیان مقدمه : در اهمیت زکاه الابدان (همان زکاه الفطره ماه مبارک رمضان است) همین نکته بس است که یکی از مهمترین اسباب تاخیر در اجل انسان است. زکات فطریه نوعی بیمه عمر است که موجب حفظ است. لذا انسان نباید کم بگذارد و شرائط را رعایت کند.

در روایتی از امام صادق علیه السلام خطاب به معتب (که ظاهرا مسئول امور مالی حضرت بوده است) فرمودند زکات فطره آن حضرت و تمام عائله آن حضرت را پرداخت نماید و کسی از قلم نیافتد زیرا خوف آن می رود که فوت عارض شود.

معتب می گوید : از حضرت پرسیدم «مقصود از فوت چیست» فرمودند : «الموت» یعنی ترس آن می رود که اگر زکات فطره کسی پرداخت نشود مرگ او فرا برسد.

أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: اذْهَبْ‌ فَأَعْطِ عَنْ عِيَالِنَا الْفِطْرَةَ وَ أَعْطِ عَنِ الرَّقِيقِ وَ اجْمَعْهُمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً فَإِنَّكَ إِنْ تَرَكْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَيْهِ الْفَوْتَ قُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْتُ. [1]

(باسناد مذکور : حضرت به معتب فرمود : برو فطریه از طرف خانواده و نان خوران مارا پرداخت کن و از از طرف بردگان هم پرداخت کن و همه آن ها را جمع کن و احدی را ترک نکن و اگر احدی و کسی را ترک کردی ، من خوف فوت را بر او دارم. معتب عرض کرد : مقصود از فوت چیست؟ فرمود : مرگ)

ثانیا :

تبیین صور و حکم در مساله :

در صبی نسبت به زکات فطره و دو حالت تصور می شود.

1 – حالت اول در جایی که عائله و نان خور دیگری محسوب می شود و معیل دارد (پدر یا مادر یا کسی دیگر سرپرستی صبی را بر عهده دارد که غالب موارد همینگونه است) در این فرض هیچ شکی نیست که زکات فطره او بر معیل و سرپرستش واجب است و طبق شرائط مذکور ، سرپرست مکلف به پرداخت زکات فطره می باشد.

2 – اما حالت دوم که اصل فرض صورت مساله ما است اینست که این صبی هیچ سرپرستی ندارد مثلا پدر و مادر و جد پدری او همه فوت کرده اند و این صبی مستقلا خودش دارای اموالی است. اینک بحث در اینست که آیا اینچنین صبی در شرائط مذکر پس از پایان ماه مبارک رمضان در شب عید فطر آیا مکلف به پرداخت زکات فطره است یا خیر (البته با این فرض که از جهت شرائط مالی ، متمکن باشد و شرائط مربوطه موجود باشد)

نکته : شرط پرداخت زکات فطره ، روزه گرفتن نیست و لذا فطریه واجبی دیگر است ، غیر از روزه و سایر عبادات است.

به نظر ما بر اساس صحیحه ای که از امام رضا علیه السلام نقل شده است بر صبی مذکور زکاه فطره واجب نیست و تکلیفی ندارد حتی اگر فرضا خود این صبی سرپرست یک صبی کوچکتر باشد (مثلا پسر ده ساله که دارای اموال است سرپرست پسر 6 ساله باشد) این جا نسبت به او هم تکلیفی ندارد.

بیان روایت :

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْفُضَيْلِ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع أَسْأَلُهُ عَنِ الْوَصِيِّ أَ يُزَكِّي زَكَاةَ الْفِطْرَةِ عَنِ الْيَتَامَى إِذَا كَانَ لَهُمْ مَالٌ قَالَ فَكَتَبَ ع لَا زَكَاةَ عَلَى يَتِيم‌[2]

(به سند مذکور : محمد بن قاسم نامه نوشت به امام رضا علیه السلام و سوال کرد از ایشان از وصی که آیا زکات فطره ایتام را در صورتی که مالی داشته باشند ، باید پرداخت کند؟ حضرت فرمود : خیر ، زکات بر یتیم واجب نیست.)

نکته : همانطور که قبلا گفتیم در اینچنین روایات خصوصیت ندارد فلذا این قید تجرید شده و بلکه مقصود شخص نابالغ است (اما اگر قید یتم تجرید هم نشود ، قاعدتا در صورت نبود سرپرست ، صبی یتیم است ، الا اینکه والد مجنون باشد.) پس قهرا این روایت شاهد خوبی برای مدعای ما است که به روشنی دلالت دارد اگر صبی خودش مستقلا مال داشته باشد و از آن طرف هم فرض بر اینست که سرپرست ندارد و نان خور شخص خاصی هم نیست در اینجا بر اساس فرمایش حضرت ، زکات فطره بر او واجب نیست چرا که از شرائط پرداخت کننده زکات ، بلوغ است.

و الله هو العالم و الحمدلله رب العالمین.