موضوع: فقه الاسره/احکام الصبیان /بررسی مساله مشروعیت عبادات صبیان

سخن در ادله مشروعیت و تمرینی بودن عبادات صبیان بود. سه دلیل بیان شد.

دلیل سوم بر اساس مبنای اصولی بود که این مبنا بر اساس مختار استاد محترم بیان شد و در بین اخبار و روایات ، مواردی وجود دارد که مطابق این مبنا و قاعده اصولی هستند مثل :

روایت از امام صادق علیه السلام :

قَالَ وَ حَدَّثَنِي الْفُضَيْلُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ لِي‌ يَا فُضَيْلُ بَلِّغْ‌ مَنْ‌ لَقِيتَ‌ مِنْ‌ مَوَالِينَا عَنَّا السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ إِنِّي أَقُولُ إِنِّي لَا أُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئا إِلَّا بِوَرَعٍ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ فَإِنَّ اللَّهَ يَقُولُ‌ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِين[1]

(ای فضیل به موالیان و شیعیان ما سلام ما را برسان و به ایشان بگو که من می گویم که ما اهل بیت کفایت نمی کنیم آن ها را در مقابل خداوند مگر با ورع پس زبان تان را حفظ کنید و دستانتان را نگه دارید و بر شما باید به بر صبر و نماز که خداوند فرمود : از صبر و نماز کمک بگیرید.)

در این روایت حضرت شرط شفاعت و دستگیری در روز جزا را حسن بودن اعمال بیان می فرماید که اگر کسی انسان صالحی باشد ، نواقصش قابل جبران است و در این موارد شفاعت حاصل می شود.

علی ای حال در این روایت شریفه آمر حضرت صادق علیه السلام است و مامور اول فضیل است و مامور دوم شیعیان هستند. مامور به هم توصیه های موجود است. این روایت بلاشک ناظر به عمل شیعیان است.

فلذا بر اساس این مبنایی که با این مقدمات برای ما حاصل شد تکلیف ما در روایات مورد بحث که شاهد غرض ما هستند روشن می شود.

بیان ذلک :

نمونه اول از روایات :

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنِي مُوسَى حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ مُرُوا صِبْيَانَكُمْ‌ بِالصَّلَاةِ إِذَا كَانُوا أَبْنَاءَ عَشْرِ سِنِينَ.[2]

البته در برخی روایات به جای ده سال ، شش سال ذکر شده است.

در این روایات همانطور که روشن است آمر پیامبر اسلام است و مامور اول پدران و مامور دوم صبیان و مامور به و فعل مورد توجه نماز است که طبق مبنای اصولی مذکور در صورت اول آن که محل بحث ما است در اینجا مثل موارد گذشته امر پیامبر و دستور حضرت از مامور اول عبور کرده و به مامور دوم که صبیان باشد می رسد و این امر متوجه آن ها هم خواهد بود.

روایت دوم :

عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِالصَّلَاةِ إِذَا كَانُوا بَنِي خَمْسِ سِنِينَ فَمُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا كَانُوا بَنِي سَبْعِ سِنِينَ وَ نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِالصَّوْمِ إِذَا كَانُوا بَنِي سَبْعِ سِنِينَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِيَامِ الْيَوْمِ إِنْ كَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّى يَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ يُطِيقُوهُ فَمُرُوا صِبْيَانَكُمْ إِذَا كَانُوا بَنِي تِسْعِ سِنِينَ بِالصَّوْمِ مَا اسْتَطَاعُوا مِنْ صِيَامِ الْيَوْمِ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا [3]

(امام صادق فرمود ما فرزندامان را امر به روزه می کنیم زمانی که هفت ساله هستند به نحوی که توانایی دارند اگر نصف روز بتوانند ، همان مقدار و اگر بیشتر ، همان مقدار یا کمتر از آنو هرگاه تشنگی و گرسنگی غلبه کرد ، افطار می کنند تا عادت کنند به روزه گرفتن و شما هم امر کنید به روزه گرفتن از 9 سالگی فرزندان و هرگاه تشنه شدند افطار کنند.)

ملاحظه می کنید که بر اساس این روایات دو نتیجه به دست می آید :

اولا : جنبه ممارست و تمرین و تهیّؤ برای اعمال عبادی صبیان ملحوظ نظر شارع بوده است و این امر روشن و واضح است که از عبارت «حتی یتعودوا» به دست می آید.

ثانیا : غیر از جنبه ممارست و تمهید بر اساس مبنای اصولی که تقدیم شد اقلا در این چنین روایات و مقامات برای ما محرز و مسلم است که از قبیل فرض اول هستند که حتما آن امر و وجود دستور شارع متوجه مامور دوم که صبیان می باشند شده است بنابراین عبادات صبیان قهرا غیر از جنبه تمرینی مشروعیت هم خواهد داشت.

تکمله بحث :

اینک که بر اساس سه دلیل مذکور ثابت شد عبادات صبیان هم جنبه ممارستی دارد ، هم مشروع است این سوال مطرح می شود که چه اثری بر عبادات صبیان بار می شود؟

میزان مشروعیت هر عملی کماً و کیفاً به حسب مبدأش و دلیل مثبِت آن می باشد در واقع آثار وابسته به دلیلی هستند که مشروعیت را اثبات کرده اند.

فلذا بر اساس مقدار دلالت ایات و روایات وادله مذکور آن چه که از حیث آثار شرعی در اعمال صبیان برای ما محرز است ، صرفا همان جنبه مطلوبیت این اعمال از نظر شارع مورد تایید است و منتج به ثواب و پاداش خواهد بود.

برخی فقها ، اعمال را بدون ثواب دانسته اند. برخی آثار مشروعیت و مجزئ بودن عبادات را ثابت نموده اند اما از نظر استاد محترم صرفا به حسب ادله مثبت شرعیت عبادات صبیان ، پاداش و جزا ثابت می شود و قدر متیقن همین است.

قهرا این کودکان در ازا اعمال عبادی از اجر الهی محروم نخواهند ماند کما اینکه در سوره کهف آیه 30 وعده فرمودند ﴿انا لا نضیع اجر من احسن عملا﴾

لذا با توجه به اینکه امور عبادی از امور توقیفیه محسوب می شود پس برای ترتب آثار پیش از این لازم است که دلیل مستقل و علی حده دیگری اقامه شود تا قدرت اثبات آن آثار را داشته باشد در حالی که بر اساس روایات و مستنداتی که ارائه شد (غیر از موارد خاص) ما چنین مدرک و دلیلی را نداریم فلذا بر مشروعیت اعمال عبادی صبیان نمی توان اثار ذیل را بار نمود.