موضوع: فقه الاسره/احکام صبیان /بررسی مشروعیت عبادات صبیان

در بحث فقه به مساله مشروعیت عبادات صبیان رسیدیم.

بیان شد که پنج قول در این مساله مطرح است که ذکر شد و به مختار استاد محترم رسیدیم که با توجه به مجموع ادله و مبانی ، قول پنجم صحیح است که عبادات صبی ممیز هم مشروع است و هم جنبه تمرینی دارد که موجب آمادگی صبی برای امتثال اوامر عبادی بعد از بلوغ است بنابراین عبادات صبیان هم مشروع است و هم تمرینی است. البته آثار مشروعیت عبادات و حدود آثار آن در جای خودش بحث خواهد شد.

ادله مشروعیت عبادات صبیان :

در مجموع سه دلیل داریم که ممکن است اهل دقت بیش از این سه دلیل را اصطیاد کند که از نظر استاد ، آن دلایل به عنوان موید مورد قبول است ولی نه به عنوان دلیل و مستند بر مختار

دلیل اول :

این ادله در آیات کریمه قرآن است که از اطلاق آن ها می توان بر مدعا استناد کرد هرچند در بدو امر ممکن است اینگونه به ذهن برسد که قابلیت استناد نداشته باشد.

اولین دلیل مشروعیت عبادات صبی برخی از عمومات و اطلاقات است که به طور کلی با خطاب به مومنین یا مردم بر آن ها روزه و نماز و حج و سایر عبادات را تکلیف کرده است.

مثل : ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُم‌﴾[1]

﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُم‌﴾[2]

اینک بر فرض آنکه از صبی اسلام او پذیرفته شده است و پس از آن توفیق داشته است مراتب اعتقادش تقویت شود و جنبه ایمان هم در او شکل بگیرد و صادق باشد پس به طور قهری طبیعی است که خطاب مومنین و خطاب یا ایها الذین امنوا شامل این صبی ممیز خوش فهم هم می شود.

به عبارتی برای احراز انطباق این عناوین بر صبیان ممیز باید بگوییم :

طبق مبنای ما که بیان شد که صبی ممیز مخصوصا مراهق اگر اظهار اسلام کرد ، مسلمان خواهد بود ، در نتیجه مورد خطاب «یا ایها الذین آمنوا» یا «یا ایها الناس» قرار می گیرد. و در واقع اگر این صبی به مرحله اسلام یا ایمان رسید ، قاعدتا و قهرا عنوان مسلم و مومن بر او منطبق است و لذا آیات شریفه او را نیز در بر می گیرد.

و هکذا علاوه بر مطلب فوق تعبیر یا ایها الناس از حیث عرف بر این چنین صبی ممیز که قدرت تشخیص مستقل دارد صادق است پس وقتی که ثابت شد به این چنین صبی ممیز مراهق تعبیر مومن و ناس عرفا صادق است قهرا مشمول حکم این خطابات هم خواهند بود یعنی امر شارع مقدس تا دامنه این چنین افراد سرازیر شده و شامل این ها هم خواهد شد فلذا قهرا عبادات این بچه ها با استناد به آن اوامر مشروع خواهد بود.

ان قلت :

خطاب ناس یا مومنون یا مسلمون ، که شامل بالغین و مکلفین می شود ، الزام بر عهده ایشان می آورد ، با این بیان و استدلال باید معتقد شویم که در ایات کریمه ، الزام نسبت به صبیان نیز ثابت خواهد بود. یعنی این صبیان هم مثل بالغین مکلف می شوند به گونه ای که همانند آن ها مجاز به ترک نیستند و بلکه ملزم به اتیان و امتثال آن ها هستند.

قلت :

این اشکال وارد نیست چرا که بین مکلفین و بالغین و بین صبیان تفاوت است بلکه بینهما بونٌ بعیدٌ چرا که در این مقام ، عدم الزام به واسطه رفع القلم عن الصبیان ثابت می شود و در واقع ما ملتزم به الزام صبیان نسبت به مفاد خطابات عامه و مطلقه نمی شویم چرا که رفع القلم مانع است بلکه نسبت به صبیان صرف مطلوبیت از این ادله و ایات استفاده می شود.

به عباره اخری مقصود ما از تمسک به این عمومات و اطلاقات صرفا در همین حد است که آن امر شارع در نگاه کلان و کلی دامنه اش تا این صبیان کشیده می شود و آن ها را هم در بر می گیرد ولی اینکه مثل بالغین ملزم به فعل باشند و مجاز به ترک آن ها نباشند هرگز چنین نیست چون رفع القلم عن الصبی حتی یحتلم دلیل حاکم بر این عمومات و اطلاقات است فلذا قهرا جنبه الزام و اجبار را از این بچه ها بر می‌دارد بلکه صرفا مقصود این است که آن حیث مطلوبیت این عبادات در نظر شارع شامل حال این صبیان هم می شود ولی با لحاظ حدیث رفع قطعا جنبه الزام آن برداشته می شود فلذا جمع بین حدیث رفع و آن عمومات همین می شود که عمل عبادی صبی ممیز مورد امر و امضای شارع می باشد و شارع مقدس این صبی را در ازاء آن عمل عبادی اش مستحق ثواب و پاداش می داند و در واقع بر اساس این عمومات و اطلاقات خدای کریم عمل عبادی این صبی ممیز را مورد توجه قرار داده است و او را از اجر بردن محروم نکرده است (همین) و این یک سنت مسلم الهی است که آیه 30 از سوره مبارکه کهف بر آن دلالت دارد ﴿إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ إِنَّا لا نُضيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلا﴾[3]

و هکذا قوله تعالی در سوره مبارکه یوسف ایه ﴿وَ لا نُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنين‌﴾[4]

در این دو ایه شریفه محسن و نیکوکار بر صبیان ممیز ذکی نیز صادق است و لذا این آیات شامل ایشان نیز می شود.