موضوع: فقه الاسره/حقوق صبیان /بررسی روایات سن بلوغ دختران

تذکر : تا به اینجا در مساله سن بلوغ بنات به تعدادی از روایاتی که مربوط به سن 9 سالگی بود اشاره کردیم و طائفه اول بیان شد و به پایان رسید.

حاصل طائفه اول این شد که روایات مذکور دال بر 9 سالگی سن بلوغ بنات است و به طور خاص روایات پنجمو ششم دلالت واضحی بر این مطلب داشتند.

اینک نقطه مقابل طائفه دوم از روایات که برخی از روایات دیگر هست که به سن های دیگر اشاره دارد که غیر 9 سالگی را بیان می کنند که از 7 تا 15 سالگی به صورت مختلف بیان شده است :

روایت اول :

خبر ابی حمزه ثمالی از امام باقر علیه السلام :

عَنْهُ عَنِ السِّنْدِيِّ بْنِ الرَّبِيعِ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ:

قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فِي‌ كَمْ‌ تَجْرِي‌ الْأَحْكَامُ‌ عَلَى الصِّبْيَانِ قَالَ فِي ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ سَنَةً قُلْتُ فَإِنْ لَمْ يَحْتَلِمْ فِيهَا قَالَ وَ إِنْ لَمْ يَحْتَلِمْ فَإِنَّ الْأَحْكَامَ تَجْرِي عَلَيْهِ.[1]

(ابوحمزه از امام باقر علیه السلام پرسید : از چه سنی دوران کودکی و صبایت تمام میشود [و مورد تکلیف قرار می گیرد]؟ حضرت فرمود در 13 و 14 سالگی. ابوحمزه دوباره سوال کرد : حتی اگر صبیان در این سن محتلم نشوند.؟ حضرت فرمود : حتی اگر محتلم نشوند ، باز هم در سن احکام جاری می شود.)

روایت از طریق ابو حمزه ثمالی نقل شده است و لا یخفی که استناد و استشهاد به این روایت با این پیش فرض می باشد که تعبیر صبیان اعم از ذکور و بنات می باشد و از حیث دلالت به طور عام دلالت بر سن بلوغ صبیان دارد ، چه دختر و چه پسر و این روایت در واقع برای هر دو طائفه [ذکور و بنات] سن بلوغ را بین 13 و 14 سالگی معرفی فرموده است. به عبارت دیگر لفظ صبیان اطلاق دارد و هم صبی و هم صبیه را در بر می گیرد.

در این روایت حضرت سن بلوغ را مشترک بیان فرمودند.

البته برخی این روایت را ظاهر در ذکور می دانند به جهت قرائنی که معتقدند وجود دارد و اگر کسی این روایت را ظاهر در ذکور بداند ، دیگر اخذ به این روایت برای اثبات سن بلوغ بنات امکان ندارد.

وجه اینکه حضرت ذکر 13 و 14 فرمود ، ممکن است از این جهت باشد که تقریبی فرموده باشند و ممکن است برخی بگویند حد فاصل اتمام 13 و اغاز 14 سالگی است.

روایت دوم :

روایت شیخ طوسی ره در تهذیب :

عَنْ علی بن الحسن عَنِ الْعَبْدِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْعَسْكَرِيِّ ع قَالَ:

اذَا بَلَغَ الْغُلَامُ ثَمَانَ سِنِينَ فَجَائِزٌ أَمْرُهُ فِي مَالِهِ وَ قَدْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْفَرَائِضُ وَ الْحُدُودُ وَ إِذَا تَمَّ لِلْجَارِيَةِ سَبْعُ سِنِينَ فَكَذَلِكَ.[2]

(هر گاه پسر بچه به هشت سالگی برسد ، امرش در امور مالی نافذ است و استقلال دارد و فرائض بر او واجب است و حد شرعی بر او جاری است و تعذیر نخواهد داشت. و هرگاه دختر بچه به 7 سالگی رسید ، همین احکام برای پسر ، برا این دختر هم خواهد بود.)

سند این روایت ضعیف است چون عبدی در سند ، مجهول الحال است.

اما از حیث دلالت در این روایت می فرماید در سن 8 سالگی امور مالی صبی نافذ است و استقلال مالی یعنی اینکه در این سن خود پسر بچه کار خودش را راه می اندازد و امور مالی خود را انجام می دهد و روشن است که سن بلوغ ذکور را 8 سالگی و برای بنات را 7 سالگی فرموده است.

(البته لا شک که همه فقها از این روایت اعراض کرده اند.)

اما جهت و محمل این روایات این است که سن تادیب و تمرین را حضرت بیان فرموده است.

روایت سوم :

خبر عمار ساباطی :

عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ‌ عَنِ الْغُلَامِ مَتَى‌ تَجِبُ‌ عَلَيْهِ‌ الصَّلَاةُ قَالَ إِذَا أَتَى عَلَيْهِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً فَإِنِ احْتَلَمَ قَبْلَ ذَلِكَ فَقَدْ وَجَبَتْ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ جَرَى عَلَيْهِ الْقَلَمُ وَ الْجَارِيَةُ مِثْلُ ذَلِكَ إِنْ أَتَى لَهَا ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً أَوْ حَاضَتْ قَبْلَ ذَلِكَ فَقَدْ وَجَبَتْ عَلَيْهَا الصَّلَاةُ وَ جَرَى عَلَيْهَا الْقَلَمُ.[3]

(عمار ساباطی سوال کرد از حضرت صادق علیه السلام که چه زمانی واجب است نماز بر پسر بچه؟ فرمود : هرگاه به 13 سالگی برسد و اگر قبل از 13 سالگی محتلم شود نماز بر او واجب است و قلم تکلیف بر او جاری است و دختر بچه هم مثل پسر است اگر به 13 سالگی برسد یا قبل از آن حیض شود ، نماز بر او واجب است و قلم تکلیف بر او جاری است.)

(اتی فعل و فاعل لازم دارد که همان ثلاث عشره می شود و وجه نصب ثلاث ، مبنی بودن است که در مباحث ادبیات بیان شده است که 11 تا 19 مبنی بر فتح است)

این روایت موثقه است چون عمار ساباطی متهم به پیروی از فطحیه است (البته برخی هم او را شیعه می دانند) ولی به هر حال موثوق به بوده است و شخص صادق و راستگویی بوده است.

اما از جهت دلات همان طور که روشن است در اینجا سن بلوغ ذکور و بنات را به طور علی السویه 13 سالگی معرفی کرده است و تفاوتی بین آن ها گذاشته نشده است.