موضوع: فقه الاسره/حقوق صبیان /بررسی روایات متعدد در سن بلوغ پسران

در مقام بررسی ادله سن بلوغ پسران به سه دسته روایات رسیدیم که دسته سوم که روایات 10 سالگی باشد حل شد و از محل نزاع خارج شد.

اما در روایات 13سالگی و 15سالگی تعارض ظاهری وجود دارد و لازم است این مساله را حل کنیم و به نتیجه برسیم.

علی ای حال بنابر حس مسئولیت شرعی ، لازم است این موضوع را به نتیجه صحیح برسانیم و لذا براساس توجه به نقاط قوت و ضعف هر دو طائفه از روایات به نتیجه خواهیم رسید.

خصوصیات روایات 15 سالگی

روایات مربوط به 15 سالگی چندین خصوصیت دارد که البته برخی از آن ها نقطه ضعف هستند و برخی دیگر نقطه قوت می باشند.

خصوصیت اول : سند آن ها نوعا و چه بسا طراً مخدوش است که این خصوصیت نقطه ضعف این روایات است هرچند که البته این ضعف سندی از طرق مختلف جبران شده است کما اینکه دو مورد را در جلسات سابق استا محترم تصحیح فرمودند

خصوصیت دوم : پشتوانه شهرت بین فقها را دارد که این نقطه قوت این روایات به حساب می آید. این شهرت علاوه بر فقها ، در بین مسلمین هم چنین شهرتی وجود دارد و گاهی خواص هم چنین تصوری دارند.

در اصول ، مباحث شهرت مفصلا بیان شده و لا یخفی که شهرت بر سه قسم است:

شهرت روایی : بدین معنا که محدثین زیادی روایتی را در کتب خود نقل کنند که البته به حد تواتر نرسد. (دقت داشته باشید که در اینجا صرف نقل ملاک است فلذا اعم از آن است که به آن عمل شده باشد یا نشده باشد) پس شهرت روایی ، نقل محدثین به حدی که ضوایط تواتر وجود نداشته باشد.

شهرت عملی : روایتی مورد توجه فقها قرار گرفته و بسیاری از فقها به آن روایت عمل کرده اند اعم از آن که آن روایت در کتب اربعه و کتب مشهور آمده باشد یا نیامده باشد مثل علی الید ما اخذت حتی تودیه[1]

این روایت در کتب اربعه ذکر نشده ولی فقها زیادی به این روایت توجه جدی داشته اند و بدان عمل کرده اند.

از طرف دیگر گاهی روایتی در کتب اربعه ذکر شده است که فقها به آن عمل نکرده اند.

شهرت فتوایی : گاهی اوقات روایتی در کار نیست ولی فتوایی در بین فقها مشهور شده است (در باب ارث مشابه این مورد زیاد داریم)

مرحوم آقای بروجردی ره می فرماید ما 90 مساله در فقه داریم که روایتی برای آن ها یافت نشده است.

دو قسم اول بیان و روشن شد. اما قسم سوم محل بحث است.

در حجیت شهرت فتوایی اختلاف وجود دارد و 4 قول است :

1 حجیت شهرت فتوایی مطلقا

2 عدم حجیت مطلقا

3 تا زمان شیخ طوسی (قدما) حجت است

4 حجیت شهرت مشروط به استناد به روایت است.

استاد محترم معتقد است که شهرت فتوایی با دو شرط حجت است : اولا در بین قدما باشد. ثانیا : روایتی در بین نباشد

علت این اختلاف در علت حجیت شهرت است. برخی معتقدند فتوا به منزله خبر واحد است و مناط در حجیت خبر واحد در شهرت فتوایی هم هست. برخی دیگر مقبوله عمر بن حنظله را دلیل حجیت می دانند که در مقبوله ارجاع به فقها می دهد.

ادله دیگری هم موجود است اما از مجموع این ادله به این نتیجه رسیدیم که باید از قدما باشد و وجه عنایت به قدما این است که در عصر متقدمین کتب و رواتی بودند که به ظلم ظالمین از دست رفته است و به اعصار بعدی نرسیده است. و شرط عدم وجود روایت هم به این جهت است که اگر روایت باشد باید سراغ روایت رفت.

اینک این روایات 15 سالگی برای بلوغ با پشتوانه شهرت عملی فقها همراه است هرچند بعید نیست دو شهرت دیگر هم محقق باشد اما این تحقق برای ما لازم نیست بلکه شهرت عملی که علاوه بر نقل روایت ، عمل هم نموده اند لازم و کافی است.

ثم لا یخفی که برای حجیت و اعتبار شهرت مخصوصا شهرت عملی و بالخصوص در مساله ما نحن فیه فرمایش امام باقر علیه السلام در روایت زراره کافی است.

في رواية زرارة عن أبي جعفر ع قال‌ سألته‌ فقلت‌ جعلت‌ فداك‌ يأتي عنكم الخبران أو الحديثان المتعارضان- فبأيهما آخذ فقال ع يا زرارة خذ بما اشتهر بين أصحابك و دع الشاذ النادر ...[2]

(سوال کرد زراره از امام باقر علیه السلام که از شما دو خبر متعارض به ما می رسد. به کدام یک اخذ و عمل کنیم؟ فرمود : ای زراره آن که مشهور بین اصحاب است را اخذ کن و روایت شاذ را رها کن ...)

در ما نحن فیه همین فضا بر قرار است که دو طائفه خبر داریم یکی بلوغ 15 سالگی و دیگری بلوغ 13 سالگی که متعارض هستند لکن شهرت عملی بین فقها با روایات 15 سالگی است.

البته این روایت محل قیل وقال است که شهرت در روایت مذکور عملی است یا روایی است ؛ اما قدر متیقن شهرت عملی است.