موضوع: فقه الاسره/حقوق زوجین /تتمه استدلال به آیات شریفه در اثبات حقوق زوجه بر عهده زوج

سخن از حقوق زوجه بود که در مقام استناد به آیات شریفه بودیم. بیان کردیم که هم آیات هم روایات متواتره برای اثبات حق زوجه بر زوج قابل تمسک است.

در بین آیات برخی مستقلا مراد ما را ثبات می کنند و برخی ممکن است از باب تجابر و تعاضد مراد ما را ثابت کنند ، چندان فرقی برای ما ندارد ، علی ای حال مراد ثابت می شود.

سومین آیه شریفه ای که قابل تمسک است در سوره نسا آیه شریفه 19 :

﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَنْ يَأْتينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيرا﴾

مضاف بر نکاتی که در جلسه قبل بیان شد ، نکات تفسیری از آیه شریفه را باید ابتدا بیان کنیم.

1 -﴿أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْهاً﴾ برخی معتقدند در این بخش از آیه شریفه دلالت اقتضا دارد که در واقع محذوفی دارد به این معنا که : «ان ترثوا اموال النسا ...» یعنی حلال نیست بر شما که اموال زنان را ارث ببرید.

برخی دیگر معتقدند محذوفی ندارد و همین ظاهر مراد است یعنی حلال نیست بر شما که زن ها را به ارث ببرید. چگونه زن ها را به ارث می برند؟ در ابتدای اسلام که متصل به فضای جاهلیت بودند ، عده ای از افراد اینگونه بودند که در صورت فوت پدر ، فرزندانش ، همسران دیگر پدر (غیر از مادر خودشان) را به ارث می بردند و پارچه ای بر او می انداختند و سپس با او ازدواج می کردند بدون مهر و به همسری میگرفتند که آیه شریفه نهی از نکاح مقت نازل شد﴿وَ لا تَنْكِحُوا ما نَكَحَ آباؤُكُمْ مِنَ النِّساء﴾[1] و برخی دیگر به عنوان کنیز میفروختند و برخی دیگر به عنوان کنیز از آن ها استفاده می کردند.[2]

علی حال هر کدام از این دو قول باشد ، معنای آیه نهی است.

2 - ﴿لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُنَّ﴾ در این بخش نهی میکند از پس گرفتن آن چه که به این زنان داده شده است الا اینکه آن زن ها فاحشه مبینه ای مرتکب شود.

3 – مقصود از فاحشه مبینه ، طبق قول مشهور زنا است که در این صورت مرد حق دارد با تحت فشار قرار دادن زن ، داده های خود را پس بگیرد و بعد طلاق دهد. برخی دیگر از فقها معتقدند مقصود از فاحشه مبینه نشوذ است.

4 – مطلب بعدی ، کلامی در مسثنی منه است که برخی گفته اند کیفر زن زناکار این بوده که از او مال و اموال میگرفتند کما اینکه در شریفه مد نظر همین مطلب به دست می آید. ولی این قول در منابع معتبر نبوده است و بلکه در آیه 15 سوره نسا می فرماید : ﴿وَ اللاَّتي‌ يَأْتينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبيلا﴾ که طبق این آیه شریفه ، حکم زناکار حبس در منزل است که البته بعدا نسخ شد.

علی ای حال در صورت زنای زن ، مرد می تواند او را تحت فشار قرار دهد.

5 - ﴿عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ﴾ این بخش از آیه کریمه دلالت دارد ظاهرا بر حق زوجه که معاشرت بالمعروف است. یعنی رفتار و کردار مرد با زن به نحو متعارف باشد.

6 -﴿فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيرا﴾ در این بخش پایانی می فرماید در غیر آن فرض استثنا ، اگر به هر دلیلی از همسر خوشتان نمی آید ، تقوا پیشه کنید که چه بسا از چیزی کراهت داشته باشید ولی خیر برای شما در آن باشد.

علی ای حالی این آیه کریمه بر دو مطلب دلالت دارد :

الف - اگر مردی به هر دلیل از همسرش خوشش نیامد و احساس کرد به او نیازی ندارد در این شرایط بر این مرد جایز نیست که همسرش را بدون استمتاع و بدون حسن معاشرت در منزل حبس کند به قصد اینکه آن زن در حبس این خانه بمیرد و سپس اموال او را به ارث ببرد و هکذا آن چه را که خودش هم به او داده است از قبیل مال و اموال و هدیه همه اینها را پس بگیرد خیر ! این حرکت جایز نیست بلکه مرد باید در این شرایط یکی از این دو گزینه را انتخاب نماید :

1 – یا با او حسن معاشرت داشته باشد و حوائج مشروعه او را فراهم آورد بدون ظلم و تعدی.

2 – و یا اینکه به وسیله طلاق او ، راه را برایش باز کند تا بتواند زندگی دیگری تشکیل دهد.

نکته اخلاقی : قیل و قال و اختلاف در زندگی هست و مهم مدیریت این اختلافات از حیث کیفیت و کمیت است.

دلیل این مدعای ما در مورد عملکرد مرد با زن آیه 231 از سوره مبارکه بقره است که می فرماید :

﴿فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ لا تُمْسِكُوهُنَّ ضِراراً لِتَعْتَدُوا وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَه وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً﴾

معروف یعنی عرف رایج متشرعه و آیه شریفه می فرماید با ضرر و ضرار نگه ندارید و امساک و حبس نکنید زوجه را و هرکس امساک ضرری کند ، به خودش ظلم کرده است.

بر اساس این آیه کریمه عدم رعایت حقوق همسر و تبعیض بین حقوق زن و مرد به واسطه عدم حسن معاشرت و تعدی و ظلم همه اینها در واقع به منزله استهزا احکام الهی است چرا که موارد مذکور غیر از آن که اقتضای حکم عقل بدیهی و مقتضای وجدان و فطرت است هکذا به دلالت آیه کریمه مورد امر الهی هم هست پس رعایت نکردن آ نها و بی اعتنایی به ان ها در اقع بی اعتنایی به حکم الهی می شود که قهرا حرام است.