موضوع: فقه الاسره/حقوق زوجین /تبیین فرمایش حضرت امام ره در تحریر

هفته دفاع مقدس :

به مناسبت هفته دفاع مقدس ، حضرت استاد نسبت به این مناسبت و تکریم مقام شهدا و هزینه ای که در راه انقلاب انجام شده تذکر داده و نسبت به عدم تکراری شدن این مناسبت و وظیفه یادبود و زنده نگه داشتن خون مطهر شهدای معظم هشداری بیان فرمودند.

اما مباحث فقه :

از جلسه دیروز وارد بحث حقوق زوجین شدیم ، به این معنا که در نظام شرع مقدس بین زوجین ، حقوقی حاکم است که لازم به تبیین و تحلیل دارد.

به همین مناسبت فرمایش حضرت امام ره در جلسه گذشته بیان شد و اصطلاحات آن روشن شد. اکنون در مقام تبیین فرمایش حضرت امام ره و شناسایی حقوق واجبه هستیم و در مرحله بعد به مستندات این حقوق از آیات و روایات خواهیم پرداخت.

در این مساله از قَسم و نشوز و شقاق بحث خواهیم کرد که تعریف آن ها گذشت.

«يجب عليه القيام به» طبق این فرمایش ، بخشی از این حقوق بین زوجین ، واجب است یعنی تکلیف الزامی بر عهده زوجین ایجاد می کند و به قرینه مقابله برخی از حقوق مستحب هستند.

«و إن كان حق الزوج أعظم» طبق این فرمایش ، حقوق زوجین ، با یکدیگر برابر نیستند و بلکه حق زوج بر عهده زوجه ، اعظم از حقوق زوجه بر عهده زوج است. یعنی وظیفه زوجه سنگین تر است.

در ادامه حضرت امام ره بخشی از حقوق زوج که بر عهده زوجه ثابت است را بیان می فرماید.

اطاعت ، عدم نافرمانی ، عدم خروج از منزل بدون اجازه از جمله فروعات حقوق زوج بر عهده زوجه است.

در مساله اذن برای خروج از منزل ، این اذن یا باید صراحت داشته باشد یا فحوایی و ضمنی باشد. مثلا زوج بگوید : ساعت 17 در فلان نقطه از شهر باش. که این جمله اذن ضمنی بر خروج از بیت است.

مساله اذن زوج جهت خروج زوجه از منزل :

اولین فرع فقهی ما در این مساله همین مساله «اذن برای خروج از منزل برای زوجه» است.

یکی از حقوق واجبه زوج که بر عهده زوجه می باشد ، عبارتست از وجوب اطاعت در خروج از منزل به این معنا که زن حق ندارد بدون اذن شوهرش از منزل خارج شود فلذا بر همین اساس فقهای عظام خروج بدون اذن زوجه را از مصادیق نشوز آن زن شمرده اند.

لازمه این حرف این است که اگر زوجه شک کند که اذن دارد یا نه ، اصل بر عدم خروج است. این مطلب در مقابل مبنایی است که معتقد است در صورت منع زوج ، زوجه حق خروج ندارد و الا اگر منع صریح نباشد ، اجازه خروج دارد.

نکته اخلاقی :

اگر این فرهنگ دینی در جامعه جاری شود ، چه بسیار از مشکلات خانوادگی و اجتماعی حل می شود. بسیاری از بانوان و حتی اقایان از این حق اطلاع ندارند.

دلیل و مستند بر این مدعا و مساله :

نشوز در اصل لغت به معنای «حرکت کردن و بلند شدن»[1] می باشد فلذا نشز من مکانه یعنی از جایش بلند شد و حرکت کرد. فلذا آیه کریمه 11 از سوره مبارکه مجادله از همین باب است که می فرماید :

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾ [2]

(ترجمه : اى اهل ايمان، هر گاه شما را گفتند كه در مجالس خود جاى را (بر يكديگر) فراخ داريد، جاى باز كنيد (و براى نشستن مكان بالاتر و نزديك‌تر به پيغمبر تنازع و تزاحم مكنيد) تا خدا بر توسعه (مكان و مقام و منزلت) شما بيفزايد و هر گاه گفتند كه از جاى خود (براى توسعه مجلس يا كار خير ديگرى) برخيزيد، برخيزيد، تا خدا مقام اهل ايمان و دانشمندان شما را (در دو جهان) رفيع گرداند، و خدا به هر چه كنيد به همه آگاه است.)

در اصطلاح فقهی هم بر اساس همین تناسب معنای لغوی نشوز عبارتست از حرکت کردن و خارج شدن از شأن و جایگاه و وظائف خود (چه در طرف زوج و چه در طرف زوجه)

به عبارت روشن تر خروج هر یک از زوج و زوجه از وظائف و حقوق واجبی که بر ذمه آن ها مستقر شده است ، نشوز می باشد.

در این مقام از معنا و مفهوم نشز بار دیگر صحبت کردیم و ارتباط معنای لغوی با معنای اصطلاحی را بیان کردیم.

فذا با دقت و تامل بیشتر در این معنای فقهی و اصطلاحی نشوز اینگونه استشمام می شود که معنای اصطلاحی نشوز در واقع یکی از مصادیق معنای لغوی اش می باشد.

اینک بر این اساس اگر دلیلی دلالت کند بر وجوب طاعت از زوج در خروج از منزل پس بدیهی و طبیعی است که خروج زن از منزل بدون اذن شوهرش جزء مصادیق نشوز می باشد.

فلذا در این مقام آن چه که مهم است ، اینست که دنبال ادله ای باشیم که دلالت بر وجوب طاعت از زوج برای خروج از منزل دارد که البته در این رابطه بحمدالله اسناد و ادله معتبر و مفصلی داریم که ما ان شا الله به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

1 - صحیحه محمد بن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام انه قال :

جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا حَقُّ الزَّوْجِ عَلَى الْمَرْأَةِ؟

فَقَالَ لَهَا : أَنْ تُطِيعَهُ وَ لَا تَعْصِيَهُ وَ لَا تَصَدَّقَ مِنْ بَيْتِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَمْنَعَهُ نَفْسَهَا وَ إِنْ كَانَتْ عَلَى ظَهْرِ قَتَبٍ وَ لَا تَخْرُجَ مِنْ بَيْتِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِنْ خَرَجَتْ مِنْ بَيْتِهَا بِغَيْرِ إِذْنِهِ لَعَنَتْهَا مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ وَ مَلَائِكَةُ الْأَرْضِ وَ مَلَائِكَةُ الْغَضَبِ وَ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ حَتَّى تَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهَا

فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَى الرَّجُلِ؟

قَالَ وَالِدُهُ

فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَى الْمَرْأَةِ؟

قَالَ زَوْجُهَا

قَالَتْ فَمَا لِي عَلَيْهِ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَيَّ

قَالَ لَا وَ لَا مِنْ كُلِّ مِائَةٍ وَاحِدَةٌ

قَالَ فَقَالَتْ وَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَا يَمْلِكُ رَقَبَتِي رَجُلٌ أَبَداً.[3]