موضوع: اصول عملیه/تخییر /شک در اصل تکلیف

در باب دوران امر بین محذورین نسبت به جزئیت و مانعیت مرحوم محقق نائینی قائل به تزاحم شده است و ملاک باب تزاحم قدرت نداشتن مکلف بر امتثال بود، با توجه به این ملاک در نظر محقق نائینی قدرت بر امتثال دو شأن دارد:

شأن اول: قدرت بر خود امتثال، اینکه تکلیف را عمل نماید

شأن دوم: قدرت بر احراز امتثال، اینکه بداند امتثال نموده است.

با توجه به این نکته مرحوم نائینی می فرماید شأن اول در مانحن فیه (تعدد مورد) وجود ندارد زیرا مکلف قدرت امتثال دارد و می تواند حرمت یا وجوب را بگیرد (نماز با آمین و نماز بدون آمین) اما قدرت بر احراز امتثال ندارد؛ احراز امتثال امری اعتقادی است که در مورد مانحن فیه مشکک می گردد لذا باید وارد بحث اهمیت شد، مرحوم نائینی در ادامه این مقدمه می گوید در باب جزئیت و مانعیت می توانیم قاعده تزاحم را جاری نموده و اگر یکی از وجوب و حرمت محتمل الاهمیه بود آن را مقدم نماییم.

بنابراین در بحث فعلی، خود امتثال با نگاه امتثال، باب تزاحم نیست زیرا مکلف قدرت بر امتثال دارد اما از نگاه احراز امتثال، باب تزاحم است زیرا قدرت بر احراز امتثال ندارد یعنی نمی تواند بفهمد موافقت قطعیه انجام داده یا نه؛ قدرت نداشتن بر احراز امتثال مانند قدرت نداشتن در خود امتثال است که باب تزاحم پیش می آید و باید وارد بحث محتمل الاهمیه شد، لذا چون مکلف در مانحن فیه در جزئیت و مانعیت قدرت بر احراز امتثال ندارد هذا هو باب التزاحم که مبنای مرحوم نائینی است، در نتیجه اگر وجوب محتمل الاهمیه است آن را انجام دهد و اگر حرمت محتمل الاهمیه است آن را امتثال نماید.

مرحوم نائینی بر اساس حکم عقل می فرماید احراز امتثال در باب تکالیف از احکام عقلی است همان طور که امتثال در قاعده اشتغال یقینی یستدعی فراق یقینی، حکم عقل است زمانی که تکلیف مسجل شد عقل می گوید باید انجام دهید به همان شکل احراز امتثال نیز از احکام عقلی است و عقل می گوید هر آنچه در احراز مهمتر است را باید گرفت اگر وجوب یا حرمت محتمل الاهمیه است همان را بگیرید زیرا به امتثال نزدیکتر است؛ در مقابل این حرف محقق خوئی شاگرد محقق نائینی ایستاده و این مبنا را از بنیان تخریب نموده است.

خلاصه سخن مرحوم خوئی این است که جناب استاد تقدیم محتمل الاهمیه در ما نحن فیه از باب تزاحم نیست.

با بررسی و جستجو در دو مرحله درمی یابیم این مساله در بحث ما قابل جاری شدن نمی باشد.