موضوع: اصول عملیه/برائت /تنبیهات برائت

بحث اصالة البراءة را در قالب رقم و عدد مرور می کنیم:

1. اصالة البراءة دلیل و حجت فقاهتی است و در نزد اصولیین به عنوان یکی از ادله شریعت، تکلیف را در شک بدوی تحریمی حکمی بعد از فحص و یاس از دلیل اجتهادی بر می دارد.

2. مجرای اصالة البراءة شک بمعنی الاعم است یعنی آنجا که علم به تکلیف نداریم چه گمان چه شک چه وهم.

3. اهم ادله بر برائت در نزد اصولیین برائت عقلی (قبح عقاب بلا بیان) بود و یقینا برائت عقلی مقدم است بر برائت شرعی به جهت اینکه اگر برائت عقلی نباشد برائت شرعی یک برائت کف را معرفی می کند و در مرحله قوت و قدرت نیست دفع ضرر محتمل که از قواعد عقلی است جایگاهی ندارد زیرا با وجود قبح عقاب بلا بیان، احتمال عقاب وجود ندارد لذا دفع ضرر محتمل نمی تواند به قبح عقاب بلابیان تنه بزند و آن را کنار بگذارد.

4. یکی از ادله برائت شرعی قرآن بود که به بعضی آیات اشاره کردیم وبهترین آنها﴿وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا ﴾[1] بود

5. یکی دیگر از ادله شرعی روایات بود که مهمترین آن«رفع مالایعلمون» بود با دو نگاه 1. رفع عقاب 2. رفع الزام

6. روایات احتیاط که اخباریین به آنها استناد کرده بودند حمل بر ارشاد شد و نتیجه اینکه احتیاط مستحب است و بعضی از روایات احتیاط، امربه تقوی بود گفتیم عمل کردن به ادله برائت عین تقوا است زیرا بعد از فحص و یاس عن الاجتهاد بود

7. احتیاط حسن علی کل حال عقلا و شرعا

8. احتیاط شرعی به طوری که شارع مستقلا خود احتیاط را واجب نماید دلیلی ندارد، ماهیت احتیاط عقلی است و نمی توانیم از قران و روایات احتیاط استقلالی و تاسیسی و مولوی بفهمیم.

9. احادیث من بلغ با فرض اینکه از جهت سندی معتبرند (به جهت اینکه بینشان روایات صحیحه وجود دارد) دلالتی بر تسامح ادله سنن ندارند، از روایات من بلغ نتوانستیم مسامحه گری شارع را استفاده کنیم تسامح با محوریت عدالت محوری بی معنا است

10. احادیث من بلغ در مدار فضل الهی می چرخند و مباحث علم اصول و فقه در مدارعدل خدا کنش و واکنش دارند بحث استحباب وجوب کراهت حرمت با محوریت عدالت باید مستند، دقیق و حکیمانه باشند روایات من بلغ سراغ فضل خدا رفته اند بدون نظم و برنامه.

11. رجاء و فضل متناظران، وقتی می گویند از باب رجا انجام بده یعنی عدالت نیست و فضل است بنابراین رجاءً انجام دادن، کاری را مستحب نمی کند مثلا در لیلة الرغائب (زیاد به این روایات شاخ و برگ ندهیم و سعی کنیم این شاخ و برگ را به واجبات و محرمات و مستحبات و مکروهات مستند دهیم ) که می گوئیم رجاءً انجام بده یعنی در مدار فضل خداوند است نه عدل او لذا اقبال مرحوم سید و مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی کتب اجتهادی نیستند و بر اساس فقه نوشته نشده اند بلکه بسیاری از آنها بر اساس فضل خداوند است و اگر فضل خداوند مورد تشویق و ترغیب قرار بگیرد و مردم را مرتب به آن دعوت کنیم اولا زندگی ها شخصی و فرد گرایی می شود ثانیا واجبات و محرمات تضعیف می شوند و مردم از پایه های دین دور می گردند.

12. احادیث من بلغ تایید حجیت خبر ثقه و صحیح هستند که نظر بعضی از اعاظم نیز چنین بود

13. ثواب در احادیث من بلغ ملازم با استحباب نیست کما زعمه صاحب الکفایه . ثواب لازم اعم است هم می تواند ما را به طرف استحباب ببرد و هم می تواند به سمت انقیاد ببرد که باب فضل است

14. برائت در شبهات موضوعیه تحریمیه جاری می شود طبق نظر مرحوم شیخ اعظم

15. نهی در شریعت به طبیعت تعلق می گیرد به شکل عام اصولی و این زمینه می شود برای مبنای فکر شیخ اعظم

16. هیچ گاه آیه و روایتی در شریعت پیدا نکردیم که نهی به طبیعت تعلق گرفته باشد و بعد عنوان بسیط برای آن ساخته شده باشد مانند لاشارب، لاکاذب و...

17. در شبهه استحبابیه هم اگر استحباب غیری و ضمنی منظور باشد برائت جاری می شود مثلا خواندن زیارت عاشورا آیا مشروط به وضو هست یا نیست ؟ اعتبار شرطیت و جزئیت وضو برای زیارت عاشورا نوعی الزام است که می شود با "رفع مالایعلمون" آن را برداشت و مشخص شد در قسم اول هیچ کدام از برائت عقلی و شرعی جاری نمی گردد اما در قسم دوم برائت عقلی(قبح عقاب بلابیان) در شبهه استحبابیه جاری نمی گردد به جهت اینکه موضوع ندارد اما برائت شرعی (رفع مالایعلمون) جاری می گردد

18. در شبهه کراهتیه نیز برائت جاری می شود، در جایی که شک داریم چیزی مکروه است یا نیست مثلا ایستاده آب خوردن در شب مکروه است یا نه برائت جاری می شود.

هذا تمام الکلام فی مبحث اصالة البراءة.