موضوع: فقه المبادلات/فقه سرمایه‌گذاری برای تولید /حکم فقهی سرمایه‌گذاری برای تولید

در روز چهارشنبه سوم اردیبهشت هزار و چهارصد و چهار، بیست و چهارم شوال هزار و چهارصد و چهل و شش، در صحن و سرای حضرت ابی عبدالله حسین علیه‌الصلاة و السلام، جلسه صد و هشتم از فقه را با نام و یاد بزرگ سالار رشادت و شهادت حضرت امام حسین علیه‌الصلاة و السلام، به عنوان بحث طلبگی و در مسیر طلبگی و فقه آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، به یاد همه رفقا و طلبه‌ها و فضلا و اساتید و همه عرصه مسیر نورانی اهل بیت عصمت و طهارت و علمای عظام در طول تاریخ بیان می‌کنم و به مباحثه و تدبر می‌نشینیم با هم، با نوا و یاد کربلای معلی.

روز قبل از شهادت حضرت صادق سلام‌الله‌علیه است. روایاتی را در صحن و رواق حضرت ابی عبدالله از امام حسین نوشته‌اند و کتیبه شده کنار دیوار. یکی‌شان را انتخاب کردم که سرآغاز مباحثه فقه جلسه صد و هشتم باشد.

مسئله غیرت و تعصب و جدیت در تعقیب معارف دین که از شئون ما طلبه‌هاست، خواستم در حد توانم اینجا به عنوان یک تذکر و یادآوری برای رفقای طلبه داشته باشم که در همه شرایط، ولو کارهایمان، برنامه‌هایمان، تبلیغاتمان، شکل طلبگی‌مان تغییر کند، تو تغییرات و تحولات و نقل و انتقالاتی که در زندگی هست، باز هم باید حقیقت طلبگی که فقه است و تفقه است و تدبر در علوم و معارف حوزوی مقدمه فهم دین و معارف دین است، این‌ها را داشته باشیم.

رو به قبله نشسته‌ام در صحن حضرت ابی عبدالله علیه‌الصلاة و السلام، مقابل روی دیوار، این روایت نوشته شده:

عن صادق علیه‌الصلاة و السلام: «إن من الکبائر عقوق الوالدین و الیأس من روح الله و الامن لمکرالله[1] »

چهار مورد را حضرت حضرت صادق (سلام‌الله‌علیه) که ایام شهادت‌شان هست ـ به شما رفقای طلبه تسلیت عرض می‌کنم و همگان به ساحت مقدس ارباب ائمه علیهم‌السلام به ویژه امام حسین و وجود نازنین حضرت بقیةالله عجل الله تعالی له الفرج تسلیت عرض می‌کنیم،

حضرت فرمودند: کبائر، از گناهان کبیره سه مورد را یادآوری می‌کردند: حقوق والدین؛ مخالفت، تمرد، بدرفتاری و به غضب درآوردن پدر و مادر است، نافرمانی و اذیت پدر و مادر. مایوس شدن از رحمت خدا. امن از مکر خدا.

سه مورد در این حدیث شریف ذکر شد. گناهان کبیره‌ای که باعث می‌شود انسان را از مقام عبودیت و بندگی به ذلت و به اسفل السافلین بنشاند: مسئله پدر و مادر؛ مسئله امید به رحمت الهی؛ و مسئله مکر الهی که اگر کسی بخواهد در مقابل پروردگار جبهه‌گیری کند و به شیوه‌هایی گناه کند و معصیت انجام دهد و خود را در امان بداند از اخذ و عقاب الهی، مکر الهی می‌آید سراغش و او را نابود خواهد کرد.

بنابراین در وادی تربیت، در این کلام شریف ـ که البته عرض کردم سه مورد در دیوار نوشته و کتیبه شده ـ روز قبل از شهادت حضرت صادق، چند روایت را می‌بینم. کوتاه‌تر بود، انتخاب کردم.

خداوند متعال به ما توفیق بدهد که: از مسیر احترام و حرمت‌گذاری به پدر و مادر؛ از مسیر امیدوار بودن به آینده و عنایات پروردگار در شرایط سخت؛ امیدوار باشیم و خدا ما را به طرف جلو هدایت کند و توفیقات ما را افزون کند.

و از طرفی هم مراقبت کنیم که شیطان ما را وسوسه نکند که بخواهیم در برابر پروردگار اعمالی را انجام دهیم، غافل از اینکه او حاضر است و ناظر، و همه لحظات زندگی ما در محضر اوست.

وفقنا الله للاهتدی من هدایة الانبیاء و الاولیاء سیما مولانا امام صادق علیع‌الصلاة و السلام

معلم و استاد حقیقی همه‌ی ما حوزویان اوست، امام معصومی که هر چه داریم از او گرفتیم، و به واسطه علما و صلحا در طول تاریخ که زحمت کشیده‌اند، از همگی یاد می‌کنیم: از امام؛ از علمای بزرگ؛ حضرت آیت‌الله خویی؛ استادمون حضرت آیت‌الله میرزا علی‌آقای فلسفی ـ رضوان‌الله تعالی علیهم اجمعین؛ و آنانی که امروز در قید حیات هستند از جمله آیت‌الله مرتضوی؛ و دیگر علمای مشهد؛ بزرگانی که در مشهد زیسته‌اند و حوزه علمیه را گرم نگه داشته‌اند؛ حضرت آیت‌الله میرزا جواد آقا؛ حضرت آیت‌الله مروارید؛ و همگی از ذکر و یاد ما به عنوان طلاب علوم دین بهره کامل ببرند و ما را دعا کنند که در مسیر اهل‌بیت عصمت و طهارت جزء محققین و مدبرین و تلاشگران برای معارف اهل‌بیت باشیم.

بحث مستحدث

روزهای چهارشنبه بحث مستحدث بود. موضوع جدیدی که انتخاب کرده بودیم، بحث سرمایه‌گذاری برای تولید بود که به عنوان شعار سال از طرف رهبر معظم انتخاب شد. مقدماتی گفتیم و در ادامه عرض می‌کنم:

با توجه به اینکه آبادی زندگی اجتماعی در همه ابعاد از طرف خداوند بر عهده افراد انسان قرار داده شده است،

و اقتصاد اجتماعی و مسائل مالی در اجتماع، مهم‌ترین شاخه‌ی زندگی مادی بشر محسوب می‌شود،

و از طرفی هم این اقتصاد در صورتی در راستای رفاه و آسایش او قرار می‌گیرد که مقید به قواعد عقلی و شرعی و عرفی باشد،

تا آنچه که باعث آسایش انسان هست، یعنی حق و عدالت و انصاف، تحقق پیدا کند.

چون چنین است، قرآن و کلمات انبیا و اولیا و معصومین علیهم‌السلام هم در همین راستا مطالب کلی دارد و می‌توانیم آنها را سرمایه‌های این بحث فعلی خود قرار دهیم.

مهم‌ترین مصدر و مستندی که می‌توانیم در بحث فعلی به آن نگاه کنیم، آیات قرآن است.

قرآن کریم بزرگ‌ترین تقنین الهی را برای اجرای بشر و زندگی روزمره‌اش بیان کرده است و آن عبارت است از: امر به عدالت؛ امر به احسان؛ که این دو، مرکز همه قواعد دیگری است که در قوانین شریعت آمده‌اند.

در سوره نحل آیه نود سرفصل همه قوانین توحیدی و لایق شأن انسان به این صورت بیان شده است: أعوذ بالله من الشیطان الرجیم إ﴿ِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ ۚ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ﴾[2]

امر خدا در این عالم هستی: به عدالت؛ به احسان؛ به رسیدگی به خانواده؛ و نهی می‌کند از: فحشا؛ منکرات؛ ظلم و ستم.

در آخر آیه نیز می‌فرماید: این موعظه خداست، موعظه‌ای که شما را به ذکر وادارد و ذاکر باشید و از غفلت برهید.

پنج محور اساسی سرمایه‌گذاری برای تولید

طبق این آیه شریفه، سرمایه‌گذاری برای تولید یکی از موضوعات فقهی است که تحت این قانون کلی قرآن قرار می‌گیرد و باید در پنج مسیر انجام شود:

عدالت: جابجایی، تبادل و مبادله اموال، کار روی مال و سرمایه باید بر محور عدالت باشد؛ یعنی مطابق با عقل، شرع، عرف، و وجدان‌های پاک انسانی.

احسان: تبادلات و مبادلات مالی باید بر محور نیکی به خود و دیگران باشد.

آبادی خانواده: اموال و سرمایه‌گذاری‌ها باید به خانواده و بستگان نیز رسیدگی کنند.

دوری از پلیدی‌های اخلاقی: سرمایه‌گذاری و تولید نباید زمینه فسادهای اخلاقی شود.

دوری از ظلم: باید هر گونه ناروا و ظلم در سرمایه‌گذاری و تولید حذف گردد.

اگر این پنج مورد رعایت شود، مسئله محل بحث ما که سرمایه‌گذاری برای تولید است، تبدیل می‌شود به ذکر و عبادت.

اصولاً شاخصه‌های معارف دین این است که می‌خواهند تمام زوایای زندگی بشر را، حتی مسائل مادی و اقتصادی و زندگی روزمره را تبدیل کنند به ذکرالله. لذا در این آیه شریفه، دو کلمه به کار رفته: موعظه و ذکر

در حالی که انسان مشغول امور دنیایی همچون تجارت، اقتصاد، خورد و خوراک، ازدواج و لذت‌های مشروع است،

با پرتوهای این دستورات الهی، همه‌ی این امور می‌توانند تبدیل به عبادت و بندگی شوند.

جمع‌بندی

ادیان به طور عموم و اسلام عزیز به طور خاص، تمام قسمت‌های زندگی انسان را، ریز و درشت، چه مادی و چه معنوی، هدایت می‌کنند به سوی یک حقیقت: توحید. اگر اقتصاد توحیدی، سرمایه‌گذاری توحیدی، تولید توحیدی به شکلی که خداوند عقل سلیم درک می‌کند عملیاتی شوند، زمین تبدیل به فضای آباد می‌شود و انسان‌ها هم دنیا و هم آخرتی آباد خواهند داشت.

خداوند متعال ما را در مسیر رسیدن به اهداف عالیه انبیا الهی، یعنی عبادت و بندگی و کمال و رستگاری هدایت کند و

با امدادهای غیبی، همه بشریت، به ویژه طلاب علوم دین را یاری فرماید، و عاقبت‌بخیری را مقدر فرماید.

از خداوند متعال درخواست می‌کنیم: همه‌ی ما را از عزاداران واقعی حضرت ابی عبدالله علیه‌السلام و پیروانش قرار دهد؛ و با نور و رحمت و مغفرت و عاقبت‌بخیری ما را متنعم فرماید. إن شاء الله وصلى الله على محمد وآله الطاهرین.