مسئله بیست و هشتم از عروة الوثقی: حج و استطاعت

رسیدیم به مسئله بیست و هشتم از عروة الوثقی در بحث حج و مسئله استطاعت. سید در مسئله بیست و هشتم می‌فرماید:

« يشترط في وجوب الحج بعد حصول الزاد والراحلة بقاء المال إلى تمام الأعمال، فلو تلف بعد ذلك ولو في أثناء الطريق كشف عن عدم الاستطاعة. وكذا لو حصل عليه دين قهرا عليه، كما إذا أتلف مال غيره خطأ، وأما لو أتلفه عمدا فالظاهر كونه كإتلاف الزاد والراحلة عمدا في عدم زوال استقرار الحج »[1]

ظاهر مسئله این است که می‌فرماید: شرط وجوب حج این است که پس از آنکه زاد و راحله حاصل شد، این زاد و راحله و این مال تا آخر اعمال حج باقی بماند. بنابراین: اگر این مال تلف شود، حتی در وسط راه به طرف مکه، این کاشف از عدم استطاعت شخص است. اگر برای شخص دینی یا بدهکاری پیش بیاید، مثل اینکه مال دیگری را خطا تلف کرده و باید دین خود را پرداخت کند، دین مقدم بر حج است و این نیز کاشف از عدم استطاعت است.

اما اگر شخص مال دیگری را عمداً تلف کند و خود را مدیون کند، ظاهر مسئله این است که برخورد با او همانند اتلاف زاد و راحله عمدی خواهد بود؛ یعنی حج بر او مستقر شده و باید در سال‌های بعد به جا آورد.

تفصیل و توضیح مسئله بیست و هشتم

فرع اول:

در این مسئله دو فرع کلی مطرح شده است:

1. تلف مال قبل از پایان تمام اعمال حج

2. اتلاف مال

ابتدا به روایاتی که در باب استطاعت وارد شده اشاره می‌کنیم:

استطاعت، همانطور که حدوثاً لازم است حاصل شود تا شخص واجب الحج شود، بقایاً نیز باید ادامه داشته باشد تا آخر اعمال حج، زیرا حج عبارت است از مجموع این اعمال و تمام این اعمال تا پایان باید همراه با استطاعت باشد.

بنابراین اگر مال قبل از اینکه اعمال تمام شود، چه قبل از شروع در اعمال باشد و چه در اثناء اعمال، تلف شود و همراه با تمام اعمال تا آخر نباشد، این کاشف است که شخص مستطیع نبوده است. این توضیح مربوط به فرع اول است و حکمش روشن شده است.

فرع دوم مسئله بیست و هشتم: اتلاف مال و تأثیر آن بر استطاعت

فرع دوم به دو صورت مطرح می‌شود:

۱. اتلافی که موجب دین می‌شود (اتلاف غیرعمدی)

در این حالت، شخصی که شرایط استطاعت برای او حاصل شده گرفتار اتلاف مال دیگری می‌شود به صورت غیرعمدی و مدیون می‌گردد.

احکام دین بر او بار می‌شود و باید بررسی کنیم که این دین معجل حالّ است یا موجب مدت‌دار (موجَل). همان‌طور که در مسائل قبل اشاره شد، مجرد مدیون شدن مانع از حج نیست و صرفاً مدیون شدن ضرری به استطاعت نمی‌زند. باید توجه داشت که اگر دین حال باشد و دائن در همان سال از مدیون بخواهد که دین را ادا کند، در این صورت پول او صرف ادای دین می‌شود و دیگر مستطیع نیست.

در سایر صورت‌ها و جزئیات، این موضوع قبلاً مورد بحث قرار گرفته و برای مراجعه به آن باید به مسئله مربوطه مراجعه کرد.

۲. اتلاف عمدی (خود را عمداً مدیون کردن)

در این شکل، شخص مال دیگری را عمداً تلف کرده یا خود را مدیون می‌کند.

چنین فردی در مقام اتلاف زاد و راحله قرار می‌گیرد. زاد و راحله برای او حاصل شده و استطاعت کامل دارد، ولی با تصرفات خاص خود این استطاعت را از بین می‌برد.

بنابراین، این شخص علاوه بر ارتکاب معصیت و نابود کردن مقدمات و لوازم استطاعت، موجب می‌شود که در سال استطاعت به حج نرود.

در این صورت، حج بر ذمه او مستقر می‌شود و در سال‌های آینده باید حج را به جا آورد، زیرا وجوب فعلی بر او باقی است و او باید استطاعت و مقدمات سفر را مراقبت می‌کرد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مسئله بیست و هشتم از مسائل عروة یکی از زوایای استطاعت را تبیین می‌کند. این مسئله طلب اطلاق را مشخص کرده و همان مقدار توضیحی که در اطراف آن ارائه شد برای فهم و تبیین کافی است. فرمایش سید در مسئله بیست و هشتم کامل و کافی است و نکته خاصی برای نقض یا ابرام در ذیل آن وجود ندارد.