موضوع: کتاب الحج/شرایط وجوب حج /استطاعت

قال النبی صلی الله علیه واله و سلم: لاتحدثوا امتی من احادیثی الا بما تحمله عقولهم [1]

آن دسته از احادیث مرا برای امتم بگویید که اندیشه آنها تحمل پذیرش آن را داشته باشد.

در نقل حدیث و کلمات اهل بیت صلوات الله علیهم باید مخاطب شناسی شود و به اندازه تحمل عقول مردم، فرمایشات معصومین بازگو گردد، عقل و فهم و درک انسان ها متفاوت است لذا در بحث جهاد تبیین و تبلیغ این گونه نیست که هر چه به ذهن گوینده و مبلغ آمد و با ذوق و سلیقه او هماهنگ بود به مخاطب منتقل کند چرا که بین درک و فهم گوینده و مخاطب فاصله است از این باب مخاطب شناسی از آموزه های خاصی است که از ناحیه معصومین بالاخص پیامبر اسلام صلوات الله علیه آمده است روی همین جهت مقتضای حال و مقتضای مقام باید در نظر گرفته شود و تشخیص داد تا کلام معصوم صدر من اهله وقع فی محله بیان شود.

و اما الفقه:

ادامه مساله پانزدهم از عروه چنین است :« وكذا إذا كان مماطلا وأمكن إجباره بإعانة متسلط أو كان منكرا وأمكن إثباته عند الحاكم الشرعي وأخذه بلا كلفة وحرج، وكذا إذا توقف استيفاؤه على الرجوع إلى حاكم الجور بناء على ما هو الأقوى من جواز الرجوع إليه مع توقف استيفاء الحق عليه، لأنه حينئذ يكون واجبا بعد صدق الاستطاعة، لكونه مقدمة للواجب المطلق،» [2]

در مدینه فرع اول از مساله پانزدهم توضیح داده شد کلام در استطاعت و کیفیت و اوضاع و احوال استطاعت بود

که توسط سید در عروه بیان شده است؛ متن این کتاب در طول تاریخ بعد از سید سرمشق و نقشه راه برای تبیین فروع، نزد علما شده است؛ فرع سازی یکی از مسایلی است که مرحوم سید رضوان الله تعالی علیه در حوزه ایجاد نمود، متن کتاب عروه بر ضوابط تصنیف و تالیف تنظیم نشده است بلکه سید در عروه در مقام بیان فروع و احکام آن ها می باشد و علما پس از ایشان این را انتخاب نمودند که سید در فرع سازی نوآوری کرده است؛ از این باب کتاب خاصی نیست که فصل و بخش و مقدمه و موخره داشته باشد؛ بر اساس محور بحث فقهی که در اینجا حج است فروع فقهی در ناحیه های مختلف مطرح و احکام آن بیان شده که در بعضی موارد می شود فقه استدلالی و بعضی موارد فقط به فتوا اکتفا نموده است در نتیجه می شود متنی نیمه استدلالی.

کلام در این مطلب بود که استطاعت چه زمان بالفعل و بالقوه موجود است و مساله پانزدهم در رابطه با دِین است

قسمت اول از فرع دوم در مساله پانزدهم این است که شخصی طلبکار بوده و پول یا مالی در دست دیگری دارد و می خواهد بداند با دریافت طلب خود حج بر او واجب می شود یا نه، حال یا با دریافت طلب خود به تنهایی و یا طلب، متمم دارایی او برای مستطیع شدن است.

کیفیت تحصیل و وصول مختلف است یکی از صوری که قابل تصور است اینکه وقتی شخص طلبکار به بدهکار مراجعه می کند بدهکار مماطله دارد و بدهی خود را نمی پردازد و در پرداخت آن کاهلی می کند و یا گاهی طلبکار بدهی خود را منکر می شود و یا اظهار می کند که آن را پرداخت نموده و طلبکار می تواند بدون اینکه گرفتار حرج و کلفت گردد به قانون مراجعه کرده، شکایت نماید و طلب خود را از این طریق وصول نماید.

قسمت دوم در این فرع اینکه طلبکار به حاکم جور رجوع نماید و توسط او مشکل را برطرف نماید.

در هر دو قسمت طلبکار باید کاری را انجام دهد و مسیری را طی نماید و تمام این کارها برای رسیدن به طلب، برای او عسر وحرج به همراه ندارد و جزو زندگی روزمره حساب می شود که باید گفت مکلف در چنین حالتی بالقوه مستطیع است و کارهایی از قبیل شکایت و پیگیری برای رسیدن به طلب، تمام مقدمه واجب است نه مقدمه وجوب.

این سری کارها تحصیل استطاعت نیست تا اشکال شود تحصیل استطاعت شرط الوجوب بوده و واجب نیست و خود باید حاصل شود بلکه چون استطاعت موجود است باید برود سراغ مقدمات واجب آن، مثلا شخصی که در ایران زندگی می کند زمانی که متوجه شد مستطیع گشته، تهیه لباس و امکانات لازم برای سفر بر او واجب است و نظیر این ماجرا مانند زمانی است که اموال او در شهری دیگر قرار دارد و باید آن را به شهر خود آورد که به این موارد تحصیل استطاعت اطلاق نمی شود.

در نتیجه حکم فرع دوم در مساله پانزدهم واضح است و تنها شبهه ای که قابل ذکر است اینکه تحصیل استطاعت بوده و واجب نیست لذا حج و وجوبی هم در کار نیست که این توهم با مراجعه به عرف و اوضاع و احوال زندگی مردم مشخص می شود و با مشاهده نظایر آن، توهم برطرف می گردد.

تحصیل حق بدون مترتب بودن بر حرج و مشقت، استطاعت را از بین نمی برد "فذلک المکلف مستطیع باستطاعة العرفیة فیجب علیه ان یُحصل مقدمات الحج" در اینجا وجوب فعلی است و واجب استقبالی که برای انجام دادن واجب باید یک سری اعمال را انجام دهد مانند اینکه طلب خود را از بدهکاری که از پرداخت ممانعت می کند بستاند.