موضوع: کتاب الحج/شرایط وجوب حج /استطاعت

در ایام ماه رجب میلاد مولی الموحدین علی بن ابیطالب علیه صلوات المصلین و همچنین رحلت حضرت عقیلة العرب حضرت زینب سلام الله علیها دو نکته را به خودم و شما بزرگواران یادآور می شوم؛ بحث ولایت مداری حضرت امیر که بر پایه نص انجام می گیرد از نکات علمی در علم کلام این است که اساس نبوت با عقل اثبات می شود ولی شخص نبی با معجزه؛ اما در امامت اصل امامت با عقل اثبات می گردد و شخص امام با نص لذا بحث معجزه در امامت نیست به این صورت که اگر کسی بگوید من امام هستم و به او بگویند معجزه ای بیاور؛ در بحث علوم اگر امام کاری خارق العاده انجام دهد کرامت نامیده می شود معجزه از لوازم نبوت است و ما معتقدیم بزرگترین معجزه پیامبر عظیم الشأن اسلام قرآن است

در رابطه با حضرت زینب "عالمه غیر متعلمة" در داستان کوفه وقتی حضرت سجاد می خواهد به حضرت زینب سلام الله علیهما بفرماید سخنرانی تا همین مقدار کافی است می فرماید:"انکِ عالمةٌ غیر متعلمة" از جایگاه حضرت زینب باید این قسمت علم و تعلم و تعلیم را بگیریم و اگر صبر را به آن ضمیمه می کنیم بگوئیم الصبر علی التعلم و التعلیم صبر زینبی برای تعلم و تعلیم.

ظهر مما ذکرنا ان الراحلة تکون من اسباب الاستطاعة از مباحث گذشته روشن شد استطاعت در حج واقعیتی است اعتباری که از ناحیه شارع مقدس توسط قرآن و روایات بیان شده که باید حین الفعل وجود داشته باشد لکن اسباب استطاعت قبل از فعل است از جمله زاد و راحله و صحت بدن و ... این نظریه مبتنی بر "لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین" است زیرا جبری ها قائلند همه چیز حین الفعل و مفوضه می گویند همه چیز قبل الفعل و ما پیروان اهل بیت می گوئیم اسباب قبل الفعل و خود استطاعت حین الفعل روی همین جهت شاید شخصی تمام لوازم استطاعت را دارا بود اما موقع میقات مریض شد و نتوانست لبیک بگوید که استطاعت حین الفعل را ندارد.

در ادامه بحث به این نتیجه رسیدیم که استطاعت حین الفعل واقعیت اعتباری است که توسط اسباب و وسائلی که قبلا فراهم می شود به مکلف حین الفعل توان انجام می دهد و آنچه در روایات از زاد و راحله و ... آمده اسباب استطاعت است و عرفی می باشد و در روایات مشهور و غالب این وسائل و اسباب ذکر شده است.

نکته:

راحله یعنی مرکب و در روایت چنین آمده که مکلف برای استطاعت باید مرکب داشته باشد؛ آیا این مرکب مطلق است؟ یعنی هر کسی می خواهد حج انجام دهد باید مرکب داشته باشد؟

در این رابطه نیز طبق مبنایی که انتخاب شد وجود مرکب عرفی است و زمانی مرکب لازم است که مکلف به آن نیاز داشته باشد و بدون آن نتواند خود را به میقات برساند برای تاکید این مطلب عبارت مرحوم خوئی را مرور می کنیم « و عن جماعة ان الایه الشریفه بضمیمه الروایات المفسر لها تدل على اعتبار الراحلة لمن يسافر إلى البيت ويقصده» کسی راحله لازم دارد که می خواهد خانه خدا را زیارت کند « کحج النائی الذی وظیفته حج التمتع» مرحوم خوئی می فرماید جماعتی می گویند آنان که حج تمتع بجا می آورند نیاز به راحله دارند « و اما اهل مکه و ما قاربها فوظیفتهم حج الافراد الذی یسافرون فیه الی عرفات لا الی البیت و لا دلیل علی اعتبار الراحله فی السفر الی عرفات» حاجیانی که حج افراد و قران انجام می دهند بعد از احرام مستقیم به عرفات می روند و روایات می گوید آنان که به زیارت بیت می روند (حج تمتع) نیاز به راحله دارند مرحوم خوئی می فرماید « ویرد علیهم» این نظریه مخدوش است «انه لاریب فی ان البیت الشریف مقصود فی جمیع اقسام الحج » در زیارت بیت الحرام چه افراد و چه قران و چه تمتع مقصود حاجیان طواف است « و لا یختص بحج التمتع فان کل من یقصد الحج باقسامه یقصد البیت» هر کسی می خواهد به مکه رود ولو به عرفات رود می خواهد به طواف رود « و سائر المناسک غایة الامر قد یقصده متقدماً » فرق این است که آنانکه حج تمتع انجام می دهند اول قصد زیارت بیت می کنند و آنان که قران وافراد انجام می دهند اول به عرفات رفته و بعد زیارت خانه خدا را انجام می دهند « و قد یقصده متأخراً عن المناسک الحج القران و الافراد و قد یقصد البیت خاصه کالعمرة المفرده» و گاهی فقط قصد بیت است مانند عمره مفرده که عرفات ندارد؛ نتیجه این شد آنچه در بحث استطاعت مطرح است استطاعت عرفی است و مساله مقدمات بحث استطاعت با مساله یک عروه چنین شد که "الاستطاعه امر عرفیٌ" و زاد و راحله و ... اسباب و وسائل هستند برای استطاعت

« المساله الثالثه لایشترط وجودهما عینا عنده بل یکفی وجود ما یمکن صرفه فی تحصیلهما من المال» [1] در مساله سوم حدود شش مورد در کیفیت استطاعت ذکر می گردد که توضیح آن سیاتی...