موضوع: کتاب الحج/حج صبیان /کفاره محرمات احرام

در روز چهارشنبه امام رضایی از خداوند متعال طلب می کنیم در هر شرایطی حال و هوای دوست داشتن تدبر و تفکر در معارف دین را در وجود ما حفظ کند تا از شاگردی مکتب اهل بیت کم نیاوریم

قال الرضا علیه السلام: فِطْرُكَ أَخَاكَ الصَّائِمَ أَفْضَلُ مِنْ صِيَامِكَ [1]

افطاری دادن به روزه دار فضیلتش از روزه گرفتن بیشتر است

نگاه به این حدیث شریف متعدد است یکی از نگاههای اجتماعی و تمدنی به این حدیث آن است که اگر حق الناس رعایت شود فضیلت آن از حق الله بیشتر است، اگر به فکر خدمت رسانی به شخص باشیم ثوابش از روزه گرفتن برای بالا بردن خود در نزد خداوند بیشتر است

خلاصه جلسه گذشته:

مدتی در روایت صحیحه محمد بن مسلم کاوش نمودیم و بحث اطلاق این روایت با اشکالاتی که ذکر شد گذشت و همچنین مدتی در ادله نفی کفارات احرام از صبی بویژه صبی ممیز بررسی شد ادله رصد گردید و حدود پنج دلیل بیان شد در پایان نکته ای باقی ماند که در جلسه قبل به آن اشاره نمودیم .

برای تتمه نکته باید عرض کنم نماز و روزه صبی ممیز مانند نماز و روزه بالغین است همان طور که نماز و روزه در بالغین اجزا و شرایطی دارد در صبیان نیز نماز و روزه همان اجزا و شرایط را دارد بنابراین در حج نیز باید چنین باشد؛

سوال این است که چرا حج بالغین کفاره احرام دارد اما حج صبیان کفاره احرام ندارد ؟

جواب را این گونه بیان کردیم:آنجا که بیان شد نماز و روزه صبیان مانند نماز و روزه بالغین است در اجزا و شراط این گونه است بحث ما نحن فیه در رابطه با تروک احرام است یعنی یک سری افعالی که خارج از این واجبات و مستحبات الهی است آری حج صبی در واجباتش مانند حج بالغین است اما تروک یک سری افعال هستند که خارج از ماهیت حج است که اگر در بالغین باشد و در غیر بالغین نباشد خللی به عبادت حج وارد نمی شود.

نکته تکمله: اینکه ما در عبادات توقیفی عمل می کنیم عبادت توقیفی است و باید گوش ما به بیان، ظاهر یا نص حدیث باشد اگر بالفرض عبادتی در صبی ممیز مانند حج در تروک احرام می گوید کفاره ندارد اما بالغین درمحرمات احرام کفاره دارند ما تسلیم هستیم و جای قیاس و تشبیه و مقایسه نیست "نحن ابناء الدلیل" بویژه در باب تعبدیات اگر ما از صحیحه محمد بن مسلم و ادله دیگر استفاده کردیم و گفتیم صبی ممیز(که مرکز ثقل بحث ماست) در صورتی که عمدا محرمات احرام غیر از صید را مرتکب شد کفاره ای ندارد، بخاطر نص و روایت و تعبد است و بر اساس این تعبد بحث را می بندیم در اینجا مقام اول بحث تمام شد.

مقام دوم: بحث در این مقام کفاره بر ولی می باشد یعنی ولی که صبی (ممیز یا غیر ممیز) را به حج برده و صبی مرتکب محرمات احرام شده آیا از آنجا که ولی سبب حج صبی است کفاره به او تعلق می گیرد؟

مقتضای قاعده اولی بحث این است که کفاره بر ولی نیست و ذمه او مشغول نمی باشد به جهت اینکه ولی دو حالت دارد: حالت اول: خودش نیز محرِم است حالت دوم: خودش محرِم نیست

در حالتی که خود محرِم نیست و صبی را محرِم می نماید طبق عناوینی که در کفارات داریم « ان المُحرم اذا اتی بمُحرَّم من محرمات الاحرام فعلیه کذا» و در اینجا ولی محرِم نیست علاوه بر این محرَّم را نیز ولی مرتکب نشده است

اما در حالتی که خود ولی نیز محرِم است به عنوان محرم خود مرتکب محرَّمی نشده بلکه صبی مرتکب شده که باز هم طبق عناوینی که در روایات در باب احرام داریم اگر محرم خود مباشرتا استظلال نماید کفاره دارد پس طبق قاعده ای که طبق ظواهر و نصوص مبیّن است الزام به کفاره و وجوب کفاره بر ذمه محرِمی است که خودش مرتکب محرمات احرام شود و سبب را نمی گیرد به تعبیر دیگر کفاره از احکامی است که مترتب بر مباشر است نه سبب، اضافه بر اینکه در اینجا نیز تعبد است و مسائل عقلی راهی ندارد؛ در نصوص و ظواهری که در بحث داریم عنوان وجوب کفاره روی مکلفی رفته که محرِم شده است و خود او با کد یمین و فعل خود مرتکب محرمات احرام شده است.

ان قلت:

دراینجا سبب را چه کنیم؟

پاسخ:

ولی سبب است اما سبب در احرام است نه سبب در ارتکاب به محرمات احرام باز هم با توجه به اینکه بحث تعبدی و توقیفی است و عقل جوابگو نیست

سلمنا که ولی سبب است باز هم نمی توان گفت کفاره بر ولی است زیرا در ادله، کفاره منطبق بر مباشر و محرم شده است کسی که سبب و موجب کفاره شده خود صبی است

ان قلت:

در حدیث صحیحه ای از زراره که قبلا مرور کردیم حضرت فرمود:« ان قتل صیدا فعلی ابیه » اگر صبی صیدی را شکار نماید کفاره بر ولی اوست بنابراین روایت دلالت دارد بر اینکه اگر صبی ممیز محرمات را مرتکب شد کفاره بر ذمه ولی اوست

پاسخ:

ما در گردونه کفارات احرام صید را ویژه دانستیم ادله محکمی وجود دارد که در باب صید مطلقا اگر محرم عمدا یا سهوا صید نماید کفاره دارد "صید قضیةٌ فی واقعه" و احکام ویژه ای دارد در باب کفارات شارع مقدس نسبت به صید فرموده محرم چه عمدا و چه سهوا صید نماید کفاره دارد این حکم برای بالغین است و در رابطه با صبی می گوئیم "عمده خطأٌ" پس کفاره دارد؛ با توجه به اوضاع و احوال روایات باید بگوئیم این حدیث به دلالت مفهومی دلالت دارد بر اینکه اگر صبی ممیز یا غیر ممیز مرتکب محرمات احرام شد بر ولی چیزی نیست چون می گوید "ان قتل صیدا" اگر غیر از صید بود مانند استظلال تدهین یا.. کفاره ای بر او نیست بنابراین با در نظر گرفتن قرائنی که در باب صید و بقیه محرمات احرام است صحیحه زراره دلالت دارد بر اینکه "لا کفارة فی غیر الصید علی الولی" و نمی توانیم از حدیثی که درباره صید آمده برای غیر صید استفاده نماییم زیرا بسیار روایات داریم که غیر از صید اگر عمدا نباشد کفاره ندارد اضف الی ذلک روایت محمد بن مسلم که مورد مباحثه ما بود "عمد الصبی و خطاه واحد" به جهت اینکه حدیث می گوید عمد و خطای صبی یکی است یعنی کفاره ندارد در این صورت دلالت می کند که کفاره نه بر خود اوست و نه بر ولی او یعنی روایت محمد بن مسلم مطابق با قاعده اولی گویش دارد نتیجتا صبی وقتی مرتکب محرمات احرام غیر صید می شود نه بر خود او کفاره است نه بر ولی او و برای غیر این حکم باید دلیل داشته باشیم

ان قلت:

روایت محمد بن مسلم منصرف است به خصوص "مایترتب علی العمد و الخطا فی حق الصبی نفسه دون غیره" این روایت مشکل خود صبی را حل می کند و کاری به ولی ندارد و ما قبلا بیان کردیم که بر صبی در محرمات کفاره نیست و روایت نظری به ولی ندارد

پاسخ:

اولا این ادعای بدون دلیل است انصراف داشتن روایت منشاء ها و کثرت وجود دارد ثانیا لازم می آید این حدیث جنایات را شامل نشود به جهت اینکه در باب جنایات اگر صبی ممیز قتل خطأی مرتکب شود در ادله کفاره دارد و بر ذمه عاقله است اگر بگوئیم حدیث شرح حال صبی است و هیچ کفاره ای ندارد لازمه آن اینست که در باب جنایات هم کفاره نداشته باشد با اینکه قدر متیقن حدیث این است که در باب جنایات کفاره ثابت بوده و بر عاقله است

علی کل حال مؤید اینکه ما برای ولی صبی در محرمات احرام کفاره قائل نشویم ادله دیگری است از جمله روایت ضعیف السند علی بن جعفر "لیس علیهم فیه شیء" از باب اینکه سند ندارد می تواند مؤید مساله باشد یعنی برای صبی و ولی او چیزی نیست

«فکیف کان لایوجب دلیل واضح علی ثبوت کفارات الاحرام غیر الصید فی حال اتیان الصبی تلک المحرمات عمدا علی الولی کما لم یثبت علی الصبی»

تا به اینجا طبق روایات و ادله ای که داریم نمی توانیم قائل شویم اگر صبی مرتکب محرمات احرام شد طبق مقام اول کفاره بر او نیست اما بر ولی او هست چون ولی سبب احرام صبی شده است "ذلک لایثبت بالروایات و ادله موجوده فی باب محرمات الاحرام"

تتمه این بحث سیاتی..