موضوع: کتاب الحج/حج صبیان /کفاره محرمات احرام

سفارشی از حضرت باقرالعلوم علیه السلام را آویزه گوش و مورد فکر و تدبر قرار می دهیم به امید اینکه از این گفت و شنودهای معرفتی بهره ساخته شدن و آباد شدن کشور جان در مسیر توحید حاصل آید

عن الباقر علیه السلام: اِستَجلِب شِدَّةَ التَّیَقُّظِ بِصِدقِ الخَوفِ [1]

برای خودت فراهم کن زیاد بیدار بودن و هوشیار بودن را با خوف صادق از اوضاع و احوال کاری خود نه خوف از خدا

خوف از خدا وقتی ذکر می شود منظور به تقدیر مضاف است زیرا خداوند تبارک و تعالی محبوب ازل و ابد است نه خودش خوف دارد و نه اسما و صفاتش؛ بلکه تخلف در مسائل تربیتی در پیشگاه باریتعالی و گناه و خلاف کردن متعلق خوف ما آدمیان است، اگر می خواهید سرحال و سرزنده در یقظه و بیداری به سر ببرید و بدانید درست زندگی می کنید صادقانه از تخلف و خلاف کردن بترسید

نفی اطلاق بحث گذشته بود و چهار دلیل آوردیم برای اینکه صبیان در محرمات احرام کفاره ندارند

دلیل پنجم: شاهد استدلال در پنجمین دلیل بر نفی کفاره از صبی در بحث حج و محرمات احرام روایتی است که می گوید: « وسألته عن الصبيان هل عليهم إحرام؟ وهل يتقون ما يتقي الرجال؟قال: يحرمون وينهون عن الشئ يصنعونه مما لا يصلح للمحرم أن يصنعه وليس عليهم فيه شئ »[2] در احرام چیزی بر ذمه آنها نیست، یکی از چیزهایی که برای صبیان قابل تصور است آنجا که صبی محرم عمداً استظلال نماید یا دُهن مالی کند یا عمدا استعمال طیب نماید در این قسمت می فرماید "لیس علیهم فیه شیء"

در ظاهر و نگاه بدوی این روایت شبیه صحیحه محمد بن مسلم است که می گفت "عمد الصبی و خطاه واحد" این روایت نیز می گوید "لیس علیهم فیه شیء" محرمات احرام بر صبیان کفاره ندارد لکن یک سوال در ادامه تدبر و تحقیق نسبت به این روایت پیش می آید که منظور کدام صبی است؟ آنکه خود حج بجا آورده (صبی ممیز) یا آنکه حج به او خورانده شده است (صبی غیر ممیز) منظور از "عن الصبیان هل علیهم احرام" کدام صبیان هستند و اینکه حضرت فرمود "یحرمون" چگونه باید خوانده شود یُحرِمون یا یُحرَمون

نظریه اول: بعضی از اعاظم از فقها گفته اند مبنیٌ للفاعل یعنی معلوم بخوانید "یُحرِمون" و مشخص است صبی ممیز را بیان می کند و اختصاص پیدا می کند به محرم های صبی ممیز؛ حدیث می گوید صبی ممیز اگر محرمات احرام را انجام داد کفاره ندارد؛ نتیجتا وقتی حدیث مشکل صبی ممیز را در محرمات احرام حل نمود و گفت کفاره ندارد به طریق اولی صبی غیر ممیز را نیز شامل می شود زیرا قصد در او معنا ندارد

نظریه دوم: بعضی قائلند باید "یُحرَمون" خوانده شود به قرینه یُنهَون تا با هم هماهنگ باشند و وحدت مرجع ضمیر حاصل شود "یحرَمون" یعنی احرام داده می شوند و ولیّ آنها را محرم می کند پس منظور صبیان غیر ممیزین هستند زیرا اگر صبی ممیز باشد لازم نیست او را نهی کنیم، لکن این نظریه، نظریه محکمی نیست

بنابراین اگر یحرَمون خواندیم و روایت را اختصاص دادیم به صبیان غیر ممیز، صبیان ممیز بی نصیب می مانند و دیگر روایت دلالتی بر آنان ندارد چون دیگر نمی توان گفت به طریق اولی صبیان ممیزین؛ اگر حدیث صبیان ممیزین محرمین را در بر بگیرد مشکل حل می شود و به طریق اولی غیر ممیزین هم "لیس علیهم شیء" اما اگر اختصاص به غیرممیزین داشت این گونه نیست نتیجتا حدیث در مهمترین قسم بحث ما که صبیان ممیزین است گویش و دلالتی ندارد اما این فرمایش محکم نیست زیرا اگر یحرِمون و یُنهَون خواندیم هم صحیح است؛ درست است صبی ده ساله قصد می کند اما ولی او را نهی می کند از محرم

بنابراین حدیث را یحرِمون و ینهَون می خوانیم و از جهت دلالت هیچ مشکلی ندارد که ما نحن فیه را ساپورت کند یعنی صبیان مطلقا چه ممیز چه غیر ممیز اذا اَحرمو او اُحرموا در هنگام احرام اگر عمدا یا سهوا محرمات احرام را مرتکب شوند چیزی بر آنها نیست الا اینکه سند ندارد و ما نمی توانیم از آن استفاده کنیم.

تا اینجا مشخص شد از نظر ادله ما پنج دلیل داریم نهایتا پنجمین سند نداشت اما بقیه ادله بویژه صحیحه محمد بن مسلم گویا بود بر اینکه عمد و خطای صبی یکی است یعنی هیچ حکمی ندارد و اصل اولی در باب صبی مطابق با عدم تکلیف است یعنی احکامی نسبت به صبی نداریم الا ما خرج بالدلیل جایی مانند بحث اتلاف یا مانند مستحبات و در مانحن فیه کفارات احرام نسبت به صبی منتفی است

تتمه:

سوال:

در اینجا سوالی مطرح است اینکه با این چهار دلیل کفاره را از صبی در حج برداشتیم، حج مانند نماز و روزه عبادت است و صبی ممیز نماز و روزه انجام می دهد و همان نماز و روزه بالغین برای صبیان نیز می باشد چطور می توان گفت در حج محرمات را انجام دهد کفاره ندارد؟ با فرض اینکه حج صبی با حج بالغین فرقی ندارد؟

پاسخ:

درست است نماز و روزه و حج صبی مانند اعمال بالغین است اما در اجزا و شرایط یعنی هرچه اجزا و شرایط نماز و روزه برای بالغین هست برای صبیان نیز هست مانند طهارت رکوع سجود و ... در حج نیز چنین است؛ اما در تروک احرام این طور نیست گویا تروک اعمالی هستند خارج از حج حتی در باب صوم نیز همین گونه است مثلا اگر صبی در ماه رمضان افطار کرد هیچ فقیهی فتوا به کفاره نداده است پس وقتی می گوئیم حج مانند صلاة و صوم است و هر چه برای بالغین است برای صبیان نیز می باشد در اجزاء رئیسیه و شرایط حرف درستی است ولی تروک یک سری اعمال هستند بیرون از حج به تعبیری دیگر از بیرون وارد می شوند و به عمل خدشه وارد می کنند بنابراین با این دفع توهم این مشکل را کنار می گذاریم

هذا تمام الکلام در مقام اول و به این نتیجه رسیدیم که صبی ممیز بر اساس ادله وحیانی اگر مرتکب محرمات احرام شود ولو عمدا کفاره ندارد

مقام دوم: حال که صبی در محرمات احرام کفاره ندارد آیا با مرتکب شدن او به محرمات احرام بر ذمه ولی او چیزی هست یا نه؟