موضوع: کتاب الحج/حج صبیان /صبی ممیز

عن مولانا الصادق علیه السلام: اَفضَلُ العِبادةِ اِدمانُ التَّفکُّر فِی الله [1]

با فضیلت ترین عبودیت و بندگی خدا مداومت بر تفکر نسبت به پروردگار است و قدر متیقن تفکر در بیان حدیث ذکر است ذکر و فکر ملازم یکدیگرند و گاهی تفکر به کار برده شده و از آن اراده ذکر می شود انسانی که دائما مشغول مبدأ است در استفاده از امکانات این عالم همیشه توجه به مبدأ عالم دارد و هر چه هست همه را از او می داند اما تفکر مصطلحی که روی ذات و صفات خدا تجزیه و تحلیل کردن اوست مورد توصیه نمی باشد؛ همین که انسان در نشانه های حضرت پروردگار مشغول باشد و منتقل شود به انجام وظیفه و ترک محرمات، رعایت حقوق الهی و خلق خدا، این بالاترین شکل بندگی خداست و ما آفریده شدیم تا بنده باشیم بالاخص ما طلبه ها که حرفمان همین است آنچه برای خود و بشریت به عنوان ارمغان داریم متوجه کردن خلق خدا به مبدا و معاد است لذا خودمان باید شارژ باشیم

ذات نایافته از هستی بخش    کی تواند که شود هستی بخش

اگر قرار است دیگران را به حقیقت مبدا و معاد برسانیم خود باید این ذاکریت را داشته باشیم و اگر به این مقام برسیم همه چیزمان زیبا می گردد و اگر منقطع شدیم ظاهر و باطنمان از یاد خدا منقطع می شود من نیافتم طلبه ای را که در تنبه و ذاکریت حوزه اصیل به سر برد و در مسائل دنیوی خود مشکل داشته باشد تمام را حضرت حق با ذکر خود تامین می کند و از جهت ذوق و سلیقه رفتاری با خلق خدا نیز به او سلیقه و میدان می دهد و فضا را برای فیّاضیت این عبد ذاکر باز می نماید وفقنا الله لذلک.

می رویم سراغ مساله پنجم از عروه در بحث حج صبیان المساله الخامسه النفقة الزائده علی نفقة الحضر علی الولی لا من مال الصبی الا اذا کان حفظه موقوفا علی السفر به او یکون سفره مصلحة له [2]

در این مساله تقریبا 4 فرع کلی از فروع فقهی ذکر شده است دو فرع در صدر مساله جمله مستثنی منه قبل از الا و دو فرع بعد از الا که در جمله مستثنی است این 4 فرع را به ترتیب به بحث و مباحثه می پردازیم

فرع اول: بیان حکم خرجی و نفقه ای که باید هزینه شود تا زندگی صبی تامین گردد یقینا این 4 فرع مخصوص صبی غیر ممیز است که قرار است ولی و سرپرستی برای او هزینه نماید و الا صبی ممیز خود می تواند از اموالش برای خود هزینه کند اما این فرع در بعضی از شئون صبی ممیز نیز قابل مطرح است و فرقی بین سفر و حضر نیست حکم این فرع فقهی واضح است که تمام هزینه حیات عادی و متعارف صبی غیر ممیز اگر اموالی داشته باشد از اموال خودش است و بر ولی واجب نیست که از مال خود هزینه نماید هذا متفق علیه؛ وجه تعلیلی و عقلی آن اینست که انسان از زمانی که به دنیا می آید استعداد دارد که ما یتعلق داشته باشد زیرا محترم است و اولین حرمت آن حرمت جان است و در مرحله دوم حرمت مال پیدا می کند و اموالش برای هزینه جان و حیات و زندگی خودش است لذا طبق فرمول عالم تکوین هم این گونه است که انسان از نظر انفسی و آفاقی دارای حرمت هایی می باشد و این حرمت ها با هم سازگار می شوند تا فرد زندگی کند

فرع دوم: هزینه ها و نفقات در مواقعی که ولی می خواهد صبی را به سفر ببرد مانند سفر حج در سفر هزینه های جدیدی پیدا می شود که مخصوص خود سفر است در این موارد این هزینه ها طبق حرف اول بر ذمه ولی است و از مال صبی برداشت نمی شود لِاَنَّه سَببٌ زیرا ولی سبب شده است که هزینه ای اضافه پدید آید و باید خود آن را تقبل نموده و حق ندارد از مال صبی غیر ممیز بردارد اصولا ولی مأذون نیست در اموال صبی چه ممیز و چه غیر ممیز تصرف نماید و در اینجا خود او باعث خرج اضافه شده است که خود مسئول پرداخت آن است بله اگر صبی، ممیز بود و حج را با اراده خود انجام داد در اینجا هزینه سفر با خود صبی است اما اگر صبی ممیز به امر ولی به سفر رفت نه با اراده و میل خود در اینجا ولی باید از اموال خود هزینه های سفر را بپردازد به تعبیر دیگر آنجا که هزینه به سبب امر و کار ولی صورت بگیرد چه در صبی ممیز و چه غیر ممیز هزینه بر ذمه ولی است و حق و اذن و ولایت در تصرف اموال صبی را ندارد.

ان قلت:

روایاتی وجود دارد خلاف این مطلب به عنوان مثال روایتی از امام صادق علیه السلام: قال قلت له مَنِ الذی اُجبرُ علی نفقتهِ و تلزمُنی نفقتُه قال الوالدانِ و الولدُ و الزوجةُ و الوارثُ الصَّغیر [3] چه کسانی را ولی مجبور است نفقه بپردازد حضرت فرمود پدر و مادر و فرزند و زوجه و وارث صغیر در این روایت فرزند را مطلق آورده است

پاسخ ان قلت:

این روایت را در فقه به تنهایی حلاجی نمی کنیم بلکه آن را می گذاریم کنار روایات فروان دیگری با این مضمون که اگر افرادی که در حدیث نام برده شده است بالاخص ولد فقیر باشد و توانِ دادن هزینه خود را چه در سفر و چه در حضر نداشته باشد و ولی غنی باشد آنچنان که علاوه بر زندگی خود بتواند زندگی آنان را نیز تأمین کند روایت می گوید اجبر از سوی شریعت مجبور می شود که نفقه فرزند را بدهد و این روایت کنار روایات دیگر در بحث فقر و غنی مطرح می گردد فرزندی هزینه اش بر دوش ولی هست که فقیر باشد و از آنطرف نیز فرزندی که ثروت دارد و پدر و مادرش فقیر هستند بر او واجب است هزینه های والدین خود را برآورد و الا در شرایط عادی هر شخص مالک مال و ثروت خود است

وقتی مانند اب یا جد می خواهد فرزندش را سرپرستی کند لازمه این سرپرستی تصرفاتی است

به عنوان یک نکته عرض می کنم این تصرفات و کار انجام دادن در کنار صبی تا امکاناتی را در اختیار او بگذارد صوری دارد:

1. از اموال خود صبی بر می دارد و کنار او می گذارد تا در دسترسش باشد و از آن استفاده کند مثلا اگر بخواهد

به او آب و غذا دهد و خود صبی آب و غذا دارد، این شخص تنها غذا یا آب را کنار او می گذارد

2. شرایط را آماده می کند تا خود صبی به سراغ مال رود و از آن استفاده کند مثلا راه را باز می کند یا هداتش می کند تا خود بردارد

3. تصرفات اعتباری انجام می دهد می خواهد با پولی که صبی غیر ممیز دارد چیزی خریداری نماید یا خانه ای اجاره کند تصرفات اعتباری عقود و ایقاعات که این مورد سوم را مورد بحث قرار می دهیم

بنابراین در بحث ارتباط ولی در اموال صبی غیر ممیز دو نحو کلی است

اول بحث تصرفات اعتباری است

دوم رساندن اموال صبی به صبی به هر نوعی از شکل فیزیکی

و مهمترین نحو آن تصرفات اعتباری است آیا ولی می تواند از اموال صبی چیزی برای صبی غیر ممیز بخرد؟ وجه شرعی این گونه تصرفات چیست؟