موضوع: کتاب الحج/حج صبیان /شرایط احجاج صبی

سُئل عنِ المجتبی علیه السلام مَا المُرُوَّةُ ؟ قال حِفظُ الدّین و التَّحبُّبُ اِلی الناس [1]

سوال شد از امام مجتبی علیه السلام مروت چیست امام فرمود حفظ کردن دین و محبت نمودن به مردم

خلاصه جلسه گذشته :

در بحث اولیاء صبی غیر ممیز برای احجاج بعضی محققین مانند مرحوم خوئی رضوان الله تعالی علیه می خواهند این مطلب را اظهار کنند که صبی غیر ممیز در احجاج نیاز به ولی شرعی و مأذون من قِبل آن ندارد بلکه هر کسی بتواند صبی را حج دهد و از او مراقبت نماید تا حج را به جا آورد له اجرُه مهمترین دلیل اجتهادی بر این نظریه اطلاق صحیحه معاویة بن عمار بود که به اطلاق آن دل بسته و بگوئیم امام معصوم فرمود: قدموا من کان معکم من الصبیان الی الجحفه توضیحات این مطلب بیان شد و وارد اشکالات این اطلاق شدیم که در مقابل نظریه مثل محقق خوئی، نظریه مرحوم بروجردی و مرحوم حکیم رضوان الله تعالی علیهم ذکر شد.

امروز کلام مرحوم حکیم را مقداری منقح تر و محقق تر بیان می کنیم

همان طور که در اصول واقف هستید اطلاق عبارتست از دلالت لبّی الفاظ با پشتوانه مقدمات حکمت ابتداءً دلالت لبی است چون نتیجه تابع اخس است در باب اطلاق آنچه ضعیف تر است از جهت دلالت مقدمات حکمت است مقدمات حکمت اضعف هستند بالنسبه با لفظ، ما در اینجا لفظ "کُم "در معکم را داریم که این "کم" اطلاق دارد یعنی جمعیتی که در کاروان حج موجودند ابتدا مردان و سپس زنان حال اگر مردان به شکل مطلق هستند لفظ مردان در اسم "کم "دو دسته می شوند 1. مردانی که پدر و جد یا وصی و کیل و ماذون از آنها هستند برای صبیان 2. مردانی که اجنبی با صبیان هستند نهایتا چون "کم" نص نیست و در هیچکدام از این دو معنی ظهور ندارد لذا می رویم سراغ ادله لبّیه که دلالت اثباتی آن را با پشتوانه های حکمت و ادله عقلی درست کنیم

اولین مقدمه در حکمت اینست که متکلم در مقام بیان مراد خودش باشد اگر قرینه ای مقامیه از خارج پیدا شد که متکلم نظرش در مردان است یعنی "کم" به اصطلاح بحث خودمان فاعل در احجاج را معرفی می کند و محرز شد که با "کم" به محجین اشاره شده و در مقام بیان محجین و فاعلین در احجاج است بعد می رود سراغ مقدمات بعدی که قدر متیقن نیست و قرینه ای بر خلاف موجود نمی باشد بنابراین اطلاق دارد یعنی دلالت اثباتی لفظ با پشتوانه عقل محکم می شود و اطلاق حجت می گردد به عبارت دیگر دلالتی که اقتضای فراگیری دارد به فعلیت می رسد به شرطی که اولین مقدمه حکمت را احراز نمائیم اما اگر مراد مولا را فاعلین ندانستیم بلکه گفتیم مراد قابلین(صبیان) هستند و حدیث می خواهد توضیح دهد که آیا صبیان هم می توانند حج به جا آوردند؟ از کجا باید شروع کنند و چگونه؟ در مقام بیان کیفیت حج قابلین که در این صورت اگر هم اطلاق درست شود در این ناحیه صورت می گیرد به این شکل که امام فرمود صبیان را برای محرم شدن به جحفه ببرید و در مورد جحفه سوال می شود کدام قسمت از جحفه مراد امام بوده می گوئیم کلام امام اطلاق دارد زیرا در مقام بیان بوده، قدر متیقنی نیست و قرینه ای هم بر خلاف نصب نشده در نتیجه مطلق جحفه مراد و منظور امام است.

این بیان دیگری بود از فرمایش مرحوم حکیم استشکالا علی الاطلاق که هر محققی بخواهد از این حدیث شریف اطلاق گیرد و بگوید محج صبیان لازم نیست ولی شرعی یا وصی و وکیل و ماذون از او باشد با این اشکال مواجه می شود.

نتیجتا روایت صحیحه معاویة بن عمار بالنسبه با فاعلین احجاج اطلاق ندارد اما نسبت به قابلین و کیفیت حج صبیان از جهت جحفه اطلاق دارد هذا تمام الکلام

با بیان این مطلب استدراک و بازگشتی می شود به سخنی که چند جلسه قبل عنوان کردیم به این مضمون که اولیاء شرعی صبی غیر ممیز 6 نفر هستند و به آنها اُم(مادر) ملحق می شود و دلیل آن روایت صحیحه عبدالله بن سنان بود که مادر می تواند صبی غیر ممیز خود را به جحفه ببرد محرم نماید و او را حج دهد و برای او ثواب است لذا اگر مادری محجه شد الاحجاج لها مستحبٌ به دلیل صحیحه عبدالله بن سنان که خانمی از پیامبر خدا صلوات الله علیه در رویثه سوال کرد یا رسول الله أ یحج له؟ برای این طفل می توان حج به جا آورد حضرت فرمود نعم لک اجره بله برای تو ثواب است

در بحث ملحق کردن "اُم" به 6 نفر دیگر نیز مانند بحثی که بیان شد از اطلاق استفاده شده است که گویا پیامبر در جواب أیحج له فرمودند نعم و کلمه أیحج له مطلق است و مقید نشده به اینکه ولی شرعی اذن بدهد یا ندهد مادر به عنوان مادر می تواند محج باشد لذا اطلاق این حدیث دلالت دارد بر اینکه محج لازم نیست فقط یکی از آن 6 نفر باشد

آنچه به عنوان ایراد در صحیحه معاویة بن عمار گفتیم در این حدیث نیز جاری می گردد

سوال : پرسش این خانم در روایت چیست و در مقام بیان چه چیزی است؟ و پاسخی که مطابق با آن است چه مسأله ای را بیان می کند ؟

پاسخ : ظاهر اینست که سوال می کند از اینکه این طفل را هم می توان محرم نمود و به او حج داد ؟ پیامبر می فرماید بله لذا در مقام بیان اینست که طفل دوساله را هم می توان محرم نمود و به او حج داد که در این جهت اطلاق دارد به اینکه همه اعمال حج را شامل می شود از جحفه برده شود لباس احرام او چگونه باشد سعی را انجام دهد در میقات بماند و ... اما حدیث از نظر اینکه محج او چه کسی باشد گویشی ندارد لذا الحاقی که قبلا نقل کردیم که کسانی قائل شدند "ام" ملحق می شود به اولیاء شرعی به اطلاق حدیث شریف صحیحه عبدالله بن سنان این ایراد بر آن وارد است اطلاق مقدمات حکمت دارد و اولین مقدمه حکمت اینست که متکلم در مقام بیانی باشد که مورد نظر شماست یعنی در این صحیحه در مقام بیان فاعلین احجاج باشد و حال آنکه این گونه نیست زیرا سوال در اینست که طفل قابلیت برای احجاج دارد یا نه که پیامبر می فرماید بله قابلیت دارد به هر نوعی به او حج دهید کافی است .