موضوع: کتاب الحج // وجوب حج // حج صبی

روایت پنجم آخرین روایتی بود که در رابطه با حج صبی غیر ممیز بیان شد روایت علی بن مهزیار که این روایت از جهت سندی مورد بحث قرار گرفت و مشخص شد سند منقحی ندارد اما از جهت دلالت کلمه ای که بخاطر آن این حدیث را دلیل بر مشروعیت صبی غیر ممیز قرار دادیم کلمه اثغر است امام علیه السلام در پاسخ فرمودند صبی محرم میشود بشرطی که اَثغَرَ .

کلمه اثغر دو معنای متضاد دارد

معنای اول هنگاهی که دندان شیری دربیاورد معنای دوم هنگاهی که دندانهای شیری بریزد

این تضاد در معانی باعث شده است حدیث بلاتکلیف بماند وقتی کاوش میشود در لغت کلمه اثغر در لغت غالبا و در اکثر کتب استعمال شده است به صبی که دندانهای شیری او ریخته است و شروع شده به درآمدن دندانهای دائمی بین سن 6 تا 12 سالگی در کتاب محیط ابن عبّاد، تهذیب لغت اظهری، معجم مقاییس ابن فارس و محکم ابن سیده اینچنین بیان گشته که اثغار عبارتست از اینکه دندانهای شیری بریزد و دندان دائمی دراید .

ابتدائا بیان شد گاهی اثغر به معنای در آمدن دندان شیری است که در اینجا میشود صبی غیر ممیز اما این معنا ضعیف است و استعمال و رواج بیشتر این کلمه در ریخته شدن دندان شیری است

بنابراین سلمنا که سند روایت را بپذیریم روایت دلیل میشود بر عدم صحت حج صبی غیر ممیز در صورتیکه ما میخواستیم سند بیاوریم بر صحت حج صبی دو یا سه ساله ؛ این روایت به دلالت مفهومیه بیان میدارد قبل از سن 6 سالگی که صبی غیر ممیز میشود حج او حج نیست و صبی که به 6 سالگی برسد یقینا جزو ممیزین است

نتیجتا دلالت این حدیث دقیقا برعکس چند روایت اول است که دلالت داشت بر صحت حج صبی غیر ممیز بالاخص صحیحه عبدالرحمن بن حجاج که در مورد فرزندی تازه متولد شده بود و دلالت بر صحت حج او داشت لذا باید مشکل این دو حدیث حل شود

یک راه حل اینست که چون روایت محمد بن فضیل سند ندارد رهایش کنیم وصحیحه عبدالرحمن بن حجاج را بگیریم

اما علامه مجلسی مشکل صحیحه و حدیث محمد بن فضیل را بر فرضی که سند آن صحیح باشد اینگونه حل میکند که میفرماید این روایت به دلالت مفهومیه میگوید حج صبی غیر ممیز مشروع نیست و صحیحه عبدالرحمن بن حجاج دلالت دارد بر صحت پس این دو روایت را با هم جمع میکنیم زیرا " الجمع مهما امکن اولی من الترک" آنجا که میگوید صبی اثغر 6 تا 12 سالگی این حدیث دلالت دارد بر اینکه صبی ممیز وقتی حج انجام میدهد ثواب و ثمرات حج او بیشتر است و حدیث عبدالرحمن بن حجاج میگوید حج برای غیر ممیز ثواب کمتری دارد پس نزاعی وجود ندارد

همانطور که میبینید این جمع، جمع تبرئی، ذوقی و بدون سند است و اعتباری ندارد در صورتیکه جمع باید سند و شاهد روایی داشته باشد راوی در حدیث سوال میکند برای صبی به جهت انجام احرام ، احادیثی که میخوانیم در رابطه با سن است که حج در آن مشروع هست یانه و در مقام ثواب نیست که کدام ثواب بیشتری دارد

در وجه دوم فرموده روایت محمد بن فضیل میگوید صبی به سنی رسیده که میتوان به او گفت حج به جا بیاور اما روایت عبدالرحمن بن حجاج طفلی است که بسیار از کارهای او را باید ولی انجام دهد پس هر دو در مقام بیان کیفیت هستند و تنافی ندارند ؛ مشخص است احادیثی که تا الان در این باب خواندیم بحث در این بود که صبی میتواند حج انجام دهد یا نه ؟ حج او صحیح است یا نه ؟ اگر چه در ضمن حدیث گاهی کیفیت را هم اشاره کرده اند که فرع است و اصل حدیث بیان مشروعیت حج است لذا این جمع نیز ضعیف میباشد .

نتیجتا جمعی بر این دو حدیث پیدا نشد و در اینصورت تکافل و تساقط ایجاد میگردد.

در پایان این بحث به ذکر دو نکته مهم میپردازیم :

نکته اول : روایت محمد بن فضیل علاوه بر اینکه سند آن ضعیف است از جهت محتوا نیز مورد توجه اصحاب قرار نگرفته است هم سند شاذ است و هم محتوا بنابراین روایات فراوانی که دلالت دارد بر مشروعیت حج صبی ممیز یا غیر ممیز به اطلاق خود باقی میمانند .

نکته دوم : سلمنا اثبات کردیم و روایت محمد بن فضیل را کنار گذاشتیم و گفتیم صبی غیر ممیز حجش مشروع است حال آیا میشود با قیاس اولویّت اثبات کنیم که حج صبی ممیز به طریق اولی صحیح است ؟

آیا میشود دیگر از روایات استفاده نکرد و از قیاس اولویّت بهره برد در این قضیه؟

این اولویت از چه مقوله ای است ؟ زیرا اولویت باید دلیل وبرهانی باشد که در شریعت برای اثبات احکام شریعت

پسندیده شده باشد.