موضوع: کتاب الحج // وجوب فوریت حج // جلسه 56

قال رسول الله صلی الله علیه و اله : یا علی آفة السماحة المن [1]

آفت آقایی و بزرگی منت گذاشتن است .

فرع فقهی دوم از تحریر الوسیله و عروه امام رضوان الله علیه : المساله الثانیه : لو توقف ادراکه علی مقدماتٍ بعد حصول الاستطاعه من السفر و تهیئه اسبابه وجب المبادرة علی اتیانها علی وجهٍ یُدرِک الحج فی تلک السنه و لو تعددت الرفقه و تمکن من المسیر بنحو یدرکه مع کل منهم فهو اخطاراً اوثقة

توضیح این مساله که دارای دو فرع فقهی در باب حج است توقف دارد بر توضیح و ذکر مقدماتی که تبیین این امور مستلزم واضح شدن عبارت و مستلزم بیان ما هو التحقیق فی المقام است برای محققینی که بخواهند از مباحث فقه به جایگاهی برسند که تحقیق و ما هو الحق را خودشان دریابند و از حریم تقلید بیرون بیایند .

مقدمه اول : شروطی که در شریعت اسلامی نسبت به واجبات لحاظ میشود دو قسم است :

1. شروط وجوبیه 2. شروط وجودیه

اما قسم اول در بحث مانحن فیه علاوه بر شروط عامه تکلیف ، بلوغ و عقل و استطاعت از شروط وجوبیه اند به این معنا که اگر نباشند تکلیف و الزامی نیست . حج بدون تحقق بلوغ و عقل و استطاعت وجوب ندارد و از خصوصیات و ویژگیهای شروط وجوبیه آنست که تحصیل آن بر مکلف واجب نیست بلکه اینها به شکل تکوین و عرف خودبخود حاصل میشوند ؛ بنابراین شروط وجوبیه شروطی هستند که در شریعت اسلامی با نشانه ها وأماراتی مشخص شده اند و تحصیلشان بر مکلف واجب نمیباشد .

اما قسم دوم یعنی شروط وجودیه شروطی هستند که وجوب تکلیف در خارج متوقف بر آنهاست یعنی پس از آنکه تکلیف بر ذمه مکلف مستقر شد شروطی برای انجام دادن آنها در خارج و در شریعت مشخص شده است که مکلف باید آنها را اتیان کند (قبل از تکمیل بحث در اینجا باید عرض کنم شروط وجوبیه شرط هستند برای جعل تکلیف، شرط الجعل هستند اما شروط وجودیه شرط امتثال و تحقق خارجی هستند و به عبارة اخری شروط وجوبیه شروط عالم اثبات هستند ولی شروط وجودیه شروط عالم اسقاط هستند.)

در قسم دوم شاخصه شروط وجودیه آنست که برای تحقق بخشیدن به تکلیفی که بر ذمه مکلف آمده مکلف باید این شروط را در خارج تحقق بخشد تا بتواند مشروط را اتیان نماید لذا به این شروط مقدمات وجودیه میگویند مقدماتی که اگر انجام نشوند مشروط بعنوان ذی المقدمه قابل اتیان نیست.

مقدمه دوم : مقدمات وجودیه یعنی شروطی که وجود تکلیف را در خارج سامان میدهند و محقق تکلیف یا باعث اسقاط تکلیف میشوند بلا شبهة از نظر عقلی واجبند ؛ از واضحات مباحث مقدمات این است که مقدمات وجودیه عقلاً واجبند بجهت اینکه عقل درک میکند که سزاوار است ذی المقدمه ای که دارای مقدماتی هست و میخواهد در خارج تحقق پیدا کند و آن ذی المقدمه بدون آن مقدمات تحقق پیدا نمیکند واجب باشد تا آن مقدمات را انجام دهیم ینبقی ان یُفعل زیرا کار عقل درک کردن است نه حکم کردن (وقتی میگوئیم عقل حکم میکند چه نظری و چه عملی مسامحه در حکم کردن است به این معنا که درک میکند و البته از درک او حکم تولید میشود).

تا اینجا محرز است که مقدمات وجودیه از نظر عقل واجب الاتیان هستند هم در تکوین و هم در تدوین .

بعد از آنکه مقدمات وجودیه با حکم عقل لازم الاتیان شدند آیا وجوب شرعی هم دارند یا ندارند ؟ بحث ما فعلا در رابطه با مقدمات وجودیه حج است در سال اول استطاعت فرد مستطیع باید چیزهایی را که انجام حج در فصل خودش بر آنها متوقف است انجام دهد مانند ثبت نام کردن ،پیدا کردن کاروان ، آماده کردن زاد و راحله سفر و.... انما الکلام اینست که اتیان مقدمات علاوه بر وجوب عقلی وجوب شرعی نیز دارند یاخیر؟ اگر بخواهیم این مقدمات وجودیه را فعلا درحج واجب شرعی بدانیم لازم است دو مطلب را در بحث

علم اصول بپذیریم :

1. فوریت حج در سال اول استطاعت واجب نفسی شرعی باشد

2. در بحث مقدمه واجب قائل شویم بر اینکه مقدمه واجب علاوه بر وجوب عقلی وجوب شرعی نیز دارد .

اگر این دو را پذیرفتیم میتوانیم در ما نحن فیه بگوئیم در سال اول استطاعت بحکم شارع مقدس باید هر چیزی که انجام حج در امسال بر آن متوقف است با عجله و مبادرت انجام دهیم لذا مثلا تهیه بلیط میشود واجب مستقل شرعی و همینطور بقیه مقدمات حج .

اگر هر کدام از اینها را نپذیریم دیگر نمیتوانیم برای مقدمات وجودیه حج ، وجوب شرعی اثبات کنیم بطور مثال اگر فوریت را نپذیرفتیم و گفتیم فوریت واجب عقلی و طریقی است دیگر نمیتوانیم برای تحصیل مقدمات حج ، وجوب شرعی اثبات کنیم ولو قائل شویم به اینکه مقدمات وجودیه در باب علم اصول وجوب شرعی دارند بجهت اینکه وقتی ذی المقدمه امسال انجامش واجب نیست چطور مقدمه آن امسال واجب میشود؟ در بحث مقدمه واجب خواندیم مقدمه وجوبش را از ذی المقدمه میگیرد یا طبق مبنای ترشح و یا مبنای تبع .

بر اساس ادله حج یک بار در عمر بر ذمه انسان است و آن یکبار وقتی مستطیع شد مستقر میشود و طبق عرف زمان دارد امسال نشد سال آینده بنابراین اگر گفتیم فوریت واجب نفسی شرعی نیست ولو

قائل شویم مقدمه واجب ،واجب شرعی است باز هم نمیتوان گفت امسال انجام دادن مقدمات تحقق حج در خارج وجوب شرعی دارند زیرا بحث تعجیل و مبادرت احتیاطی است .

نتیجتا هر کدام از اینها را نپذیریم نمیتوانیم برای مهیاشدن یک سفر وجوب شرعی را روی مقدمات سفر