موضوع: فقه // مبادلات بین الملل // جلسه 51

عن الجواد علیه السلام : إنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَختارُ مِن مالِ المؤمنِ و ولدهِ انفسَهُ لِیأجُرَهُ علیٰ ذلکَ [1]

در جلسات قبل و بحث روابط بین الملل گفتیم حاکمیت یکی از مواردی است که بعنوان یک موضوع راهبردی در فقه باید مورد توجه قرار بگیرد حیطه و محدوده حاکمیت با نگاه قرانی و روایی بررسی شد.

دومین محور بحث در روابط بین الملل که بعنوان کلیات بحث شمرده میشود قدرت است. قدرت به اصطلاح امروزی در مرکز همه افکار و اندیشه های حکومتها و حاکمان با هر صبغه وسلیقه ای که امروز در جهان زندگی میکنند قرار دارد. این موضوع یکی از واقعیتها در نظامات اجتماعی است به این معنا که همانطور که انسان یک موجود اجتماعی خاص هست در بین آفریده ها عنصر قدرت طلبی و قدرت خواهی نیز در محله، شهر، روستا، قوم و عشیره یکی از لوازم زندگی اجتماعی است .

خصوصا در یک صنفی از افراد بشر که حس مدیریت و سلطنت و حاکمیت بریک مجموعه در آن ها قوی است خداوند این خصلت را در بین افراد بشر قرارداده است تا جهان زندگی اجتماعی بشر تامین و منظم شود. تامین این قدرت و به دست آوردن آن در جهان گسترش پیدا کرده و در روابط بین الملل دارای قوانین و قواعدی شده است که امروزه جزو رشته های مهم دانشگاهی و مراکز علمی قرار گرفته است. سیاست بین الملل و علم روابط بین الملل علم پردامنه ای شده است در مقام تدریس و تدرس .

اگربخواهیم این مطلب را بانگاه حوزوی تعقیب کنیم اولین جایی که به ذهن میرسد جستجوی قدرت و قدرت طلبی در قران کریم و روایات است . اگر بخواهیم قدرت را با نگاه خود خالق ساماندهی وحیانی کنیم یکی از آیاتی که در این بحث بکار میآید آیه ﴿یا معشر الجن و الانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطار السماوات والارض فانفذوا لا تنفذون الا بسلطان﴾ [2] این آیه مانند بقیه ایات قران شاید قبل از 50 سال اخیر کسی به آن فکر نمیکرد و بیشتر در رابطه با قیامت مطرح میشد و در بحث مرگ و منتقل شدن از این جهان به جهان دیگر و نفوذ کردن در لایه های پنهان هستی معنا میشده است بعد از آن در مباحث فضانوردی و رفتن به کرات دیگر عده ای از مستشرقین و مستغربین که فکر نو داشتند از این ایات استفاده کردند لکن با نگاه حوزوی و با توجه به مباحث روز اطلاق آیه از گزینه هایی است که میتواند فضا را باز کند برای مسائل نوپدید و جریاناتی که بعد از نگاه یک جامعه اسلامی به موضوعات جدید دارد .

یکی از موضوعاتی که میشود از این آیه و اطلاقات آیه استفاده کرد بحث قدرت جوامع بشری و یا قدرت یک جامعه اسلامی و توحیدی است زندگی اجتماعی قدرتمند بحث سلطنت اطلاقی که هم شامل انس و هم شامل جن میشود و تصرف آسمانها و زمین توسط بشر مطلق است نفوذ و سریان و جریان و همه جا بودن و همه را دیدن مطلق است و سلطنت و قدرت میخواهد لا تنفذون الا بسلطان.

کاملترین کلمه ای که برای بحث قدرت به معنای مطلق میشود از قران برداشت کرد واژه سلطنت است. قران کریم این سلطنت را در علم معنا میکند و قدرت حقیقی را در علم میداند آهیه 23و 35 غافر ﴿لقد ارسلنا موسی بایاتنا و سلطان مبین﴾[3] در کار مدیریت بحرانی حضرت موسی بالاترین رتبه را داراست و سلطان مبین را علم حضرت موسی بیان کرده اند و یا آیه ﴿یجادلون فی ایات الله بغیر سلطان﴾[4] که در اینجا سلطان بمعنای علم است . یقینا مرکز قدرتهای مهم انسان در این جهان بویژه در ابعاد اجتماعی کلان علم و معرفت است (علم بمعنای وسیع کلمه)

امروزه واژه دانش بنیان در همه جا شنیده میشود فراورده های دانش بنیانی یا تولیدات دانش بنیان فقط در مسائل مادی نیست بلکه دانش بنیانها در مسائل ارتباط گیری یک حکومت یا اخلاق اجتماعی موثر یا روابط کشورها با یکدیگر بر فرمولهای عجیبی پیچیده شده است و این فرمولهای پیچیده که امروزه در مسائل روابط بین الملل هست همانطور که قبلا هم گفتیم از علوم تجربی است که بشر به آن دست یافته است . در بحث مانحن فیه روابط بین الملل علمی است مانند فیزیک و شیمی همانطور که این علوم به روز در تطور و تحول هستند و تولیداتی دارند که در زندگی فردی و اجتماعی برای پیشرفت بشر قرار میدهد ، در بحث روابط نیز اینگونه است و فقط دین میتواند این علوم تجربی بشر را مدیریت کند تا رنگ و رویش انسانی باشد ، قالبهای انسانی را به شکل کلی برای آن معرفی میکند و عالمان به علوم تجربی برای تعالی بشر بر روی کره زمین روی آنها کار میکنند.

پس بنابراین دانش رمز بوجود آمدن قدرتهای مادی و معنوی است اگر قدرت را چه در وادی مادیت و چه در وادی معنویت تعقیب کنیم یک راه بیشتر ندارد و آن علم است .

﴿یا یحیی خذ الکتاب بقوة و اتیناه الحکم صبیلا﴾ [5] ای یحیی بگیر تورات را با نبوت تورات یعنی علم مکتوب و نبوت یعنی علم فعلی ، قوة را بر نبوت منتقل کرده اند نبوت یعنی مُنبأیت فهمیدن آگاه شدن اطلاع بالا را نبوت مینامند به کسی که علم او خیلی بالاست میگوئیم نبی . علوم اقتضایی مدونه نوشته شده در قران را باید با علم فعلی مورد بهره برداری قرار داد و اتیناه الحکم صبیا ما مساله علم و معرفت را در صبابت به او دادیم . در روایتی آمده است یحیی کوچک بود در رهگذار وقتی بچه ها او را دعوت به بازی میکردند میگفت ما برای بازی کردن آفریده نشده ایم .

حکم یعنی رجحان عقل آدمی هرگاه عقل انسان بر قضاوتش رجحان پیدا کند میشود حکیم و دارای حکم. رجحان عقل، درایت در اسرار عالَم، فهم دقیق نسبت به عناصر اصلی هستی و درک احکام میشود حکم.

این آیه شریفه بزرگی قدرت و عظمت حضرت یحیی را در علم و فهم و درک بیان میکند .

بنابراین میتوانیم نتیجه بگیریم که قدرت حقیقی در انسان علم اوست و اسلام در بُعد مدیریت جهان سر فصل همه تاثیر و تاثرها را علم معرفی میکند.

اینکه در بیانات رهبری آمده است ایران قوی ایران با چه چیزی قرار است قوی شود؟چه قدرت داخلی و چه خارجی و چه در ابعاد اقتصادی و مادی و معنوی این قدرت علم است هرچه علم بالارود قدرت بالا میرود و اینکه قران با اقرا باسم ربک آغاز شد نشان میدهد بحث علم بزرگترین شاخصه اسلام است.

از طرفی روایاتی داریم در بحث عمارت ،حکومت و مدیریت حضرت امیر علیه السلام میفرماید : خور السلطان اشد علی الرعیه من جور السلطان [6] ناتوانی و ضعف و بی قدرتی در یک سلطان مدیر و حاکم ضررش برای رعیت بیشتر از ظلم اوست. از این روایات و آیات میتوان استفاده کرد که نگاه اسلام در مساله قدرت که سازمان یک حکومت اسلامی است سازماندهی به این حکومت اسلامی قدرت است . امروزه هم که شاخصه های علوم سیاسی بالاخص در مسائل بین الملل بعد از مساله حاکمیت ،قدرت مطرح میشود وشاکله حاکمیت را قدرت تشکیل میدهد .

وقتی قدرت را بعنوان شاخصه اصلی در درون یک حکومت معنا کردیم در داخل حکومت اسلامی به شکلی مطرح میشود و در خارج از حکومت میشود روابط بین الملل یعنی حکومت اسلامی موظف است در روابط بین الملل چیزی را که تعقیب میکند و بر آن سرمایه گزاری میکند در مقام قوت و قدرت با جهان معامله کند و پای هر ارتباطی را میخواهد امضا کند باید قدرت و قوت مسلمانان حفظ شود .

در چنین نگاه حکومتی حاکم و نظام موظف است در اداره داخل جامعه و در ارتباط با جهان این قدرت را حفظ کند و جهانیان بفهمند که حاکمان اسلامی بر پایه علم و معرفت قدرتمندند.

این را از نوع تعامل خداوند میفهمیم در قران فراوان داریم نوع برخورد خداوند با انبیاء یا نوع گزارش خداوند از شکسته شدن بت ها به دست حضرت ابراهیم و گذاشتن تبر بر دوش بت بزرگ که بروز و ظهور یک انسان قدرتمند یک سری قواعد دارد ، ابراهیم میخواهد عظمت خود را بعنوان خلیفه خدا بر زمین نشان دهد در بتخانه چه میکند در بحث هجرت از فلسطین به مکه چه میکند در امور شخصی و اجتماعی چگونه رفتار میکند . در آیه ﴿لقد ارسلنا موسی بایاتنا بسلطان مبین﴾ سلطان مبین میتواند از گلواژه هایی باشد که در بحث مانحن فیه از آن بجهات مختلفی استفاده کرد.