موضوع: وجوب فوریت حج // جلسه 49

قال الحسن علیه السلام : مَوتٌ فی عِزٍ خَیرٌ مِن حَیاةٍ فی ذُلٍّ [1]

عزیز مردن از ذلیل زندگی کردن بهتر است

سخن ما پیرامون فرع دوم مساله اول از عروة الوثقی بود کلام سید دارای دو قسمت شد که در قسمت اول آن گفتگو کردیم، وجه فتوای سید در قسمت اول این بود که تسویف گناه و معصیت است یعنی اگر حج را در سال اول استطاعت انجام ندهد و به سال دوم بیندازد مکلف عاصی و معصیت کار است .در اینجا دو مبنا ذکر شد طبق مبنای دوم تجری معصیت است بخاطر اینکه فعل متجری به لباس معصیت میپوشد و تجری باعث میشود فعل خارجی اولا و بالذات مباح و ثانیا و بالعرض حرام بشود. تجری سقف و کف دارد سقف آن در مثال رائج لیوان شراب که یقین دارد شراب است مینوشد ومعلوم میشود آب است که میشود مخافت با علم وجدانی و کف آن ما نحن فیه است نمیداند سال دیگر میتواند حج انجام دهد یا نه

چون نمیداند و مؤمِّن شرعی و عقلی هم ندارد که سال آینده انجام میدهد لذا اگر امسال انجام ندهد احتمال ترک واجب قوی است . احتمالی که محتمل آن مهم و بزرگ است نازل منزله علم قرار میگیرد یعنی علم دارد که سال اینده نمتواند انجام دهد با چنین نگاهی مسوف گویا عزم بر ترک واجب دارد که تجری است؛ خود این تسویف و ترک حج در خارج لباس معصیت میپوشد هتک حرمت مولا و ایستادن در برابر امر مولا.

معصیت در شریعت دو قسم میشود

1. معصیتی که مجعول است عند الشارع تبارک و تعالی

2. معصیتی که مجعول نیست و بر اساس حکمِ عقل تولید میشود مثلا در باب فقه در حدود و تعزیرات در جاهایی از طرف شریعت حد مشخص شده است اما در جاهایی مشخص نیست و قاضی تعزیرات را به میدان میآورد و حکم صادر میکند.

در مانحن فیه معصیت شرب خمر تعریف شده است میشود معصیت مجعوله که بر اساس مصالح و مفاسد در افعال مکلفین تعریف میشود اینها مدوّنات شریعت هستند .

در این زمینه حضرت امام میفرماید و بالجمله المتجری و العاصی (کسی که مدونات را مخالفت میکند) فی نظر العقل سواء الا فی العقاب المجعول (مگر اینکه عاصی عقاب مدون دارد) او اللازم (ولی متجری عقاب لازم دارد) لارتکاب المحرم والوجدان اصدق شاهدٍ علی ذلک فانک لو نهیت ولدیک من شرب التریاک و جعلت للشارب مائة سوط فشربا ما اعتقدا کونه تریاکا، فصادف احدهما الواقع دون الاخر، صار المصادف عندک مستحقا للعقاب المجعول و اما غیره هو غیر مستحق للعقاب المجعول، لکنه مستحق للتادیب و التعزیر، لهتکه و لجرأته و کونه بصدد المخالفه و کلاهما فی السقوط من نظرک و هذا واضح والمنکر مکابرٌ لعقله[2]

این عبارت عنوان میکند که عقاب در شریعت دو نوع است مجعول و طبق عقل به عبارتی دیگر در باب عقاب و ثواب گاهی از مسیر فقه وارد میشویم که همان عقاب و ثواب مقدرات است و گاهی از باب علم کلام وارد میشویم بعبارة اخری فعل خارجی مکلف در شریعت گاهی توسط فقه محاسبه میشود و دارای ثواب و عقاب میگردد و گاهی توسط علم کلام توجیه میشود در بحث تجری مطالبی که علما فرمودند در علم اصول و فقه آمده است اما واقعیتش کلامی است یعنی آنچه مرحوم آخوند در کفایه گفته است عزم بر عصیان است که فعل قلبی بوده و جزو فقه نیست. بحث تجری در مانحن فیه تحلیل های عقلی و کلامی است بنابراین اگر در بحث تجری به فعل متجری عنوان میدهیم و توسط عنوان ثانوی میگوئیم حرام است این حرمت بر اساس منابع فقهی نیست بلکه بر پایه تحلیلات عقلی کلام شکل گرفته است نوشیدن لیوان آب جلوه نوشیدن خمر است لذا معنون میشود به شرب خمر که هتک حرمت است اینجاست که متجری مستحق عقاب میگردد. تعبیر مرحوم صاحب کفایه میگوید هتک است هتک در جایی بکار برده میشود که به شکل سمعی و بصری حرمتی شکسته شود و عزم هتک نیست فعل متجری به، قبیح میشود و لباس مخالفت با مولا میپوشد. اینها سقف تجری بود . در مانحن فیه با توضیحاتی که داده شد مسوف احتیاط واجب را ترک میکند که میشود کف تجری .

البته در بحث تجری عنوان شد که نیاز به قطع ندارد تجری اعم است از باب قطع و ظن و شک عقل گفته است احتیاط واجب و کسی که با آن مخالفت کند متجری است نظیر شک در مکلف به شبهه وجوبیه و شبهه محصوریه کسی یقین دارد یکی از دو لیوان خمر است آیا مخالفت قطعیه جائز است؟ ایا موافقت قطعیه واجب است؟ طبق نظر کسانی که قائل به اشتغال هستند فراق یقینی میگوید دو لیوان را ترک کن در مانحن فیه نیز اشتغال و فراق یقینی میگوید امسال انجام ندهی سال آینده ممکن است ترک شود . با این توجیه و استدلال که فعل متجری به، لباس قبح و معصیت را میپوشد و استحقاق عقوبت پیدا میکند قسمت اول فرمایش سید در عروه متین است که اگر مخالفت کرد وتاخیر انداخت مستحق عقوبت است .