موضوع: بیع/معاطاة /دلائل شیخ انصاری(ره) برای اثبات ملکیَّت لازمه برای معاطاة

شیخ انصاری(ره) برای اثبات ملکیَّت لازمه به آیه مبارکه: ﴿لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل الا ان تکون تجارةً عن تراضٍ﴾ [1] استفاده کرده است.

نحوه استناد شیخ انصاری(ره) بر این آیة شریفه بر دوقسم است:

1)به مجموعه مستثنی ومستثنی منه

2)به مستثنی منه تنها در آیه شریفه لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل

"کیفیت استدلال به این آیة مستثنی منه"

در قسم دوم نحوه استدلال به این صورت است که مراد از باطل در آیة بطلان عرفیست ،یعنی هر چیزی که از نظر عرف مجوز تصرف در مال دیگری محسوب نمی شود ، اگر کسی بدون چنین مجوزی در مال غیر تصرف کرد ، تصرف بالباطل خواهد بود ، پس مراد بطلان عرفی است ومراد از اکل در لا تاکلوا تصرف از نظر فهم عرفیست ، وحتی در محاورات عرفی مراد از اکل همان تصرف است، چه تصرف ماکانه، چه غیر مالکانه عرف می گوید:رجوع مالک اصلی وقدیم به مالک جدید از نوع اکل مال بالباطل است مگر با رضایت مالک جدید که فرض عدم رضایت است.

شارع همین فهم عرفی را امضاء کرده است ورجوع را سر منشا فسخ معامله ندانست ، پس مالکیَّت مالک جدید استمرار دارد، بله در اینجا استثنائی وجود دارد.

شارع وخداوند متعال به عنوان مالک حقیقی یکسری موارد را استثناء کرده است مثل: حق المارِّه ؟یا مثل خیار مجلس(رجوع فی المجلس) یا مثلاً خیار حیوان یعنی اگر معامله روی حیوان واقع شد تا سه روز حق رجوع دارد.

پس بوسیله مستثنی منه ملکیت حاصله لازمه از معاطات را می شود ثابت کرد مگر در مواردی استثنائی را که چند مثال را گفتیم.

فتلخص مما ذکرنا: تمسک به آیة مبارکه مجموعه مستثنی منه ومستثنی یا فقط توسط مستثنی منه می توانیم اثبات کنیم ملکیَّت لازمه را برای معاطاة.

دلیل پنجم: برای اثبات دلالت معاطاة بر ملکیَّت لازمه"البیعان بالخیار ما لم یفترقا"

تاکنون ادله های قبلی از اصالة اللزوم گرفته تا حدیث سلطنت، حدیث حلیت، آیة لا تاکلوا همه وهمه برای اثبات ملکیَّت لازمه برای تمام معاملات بود ولی این دلیل 5اختصاص به اثبات ملکیَّت لازمه دربیع است.

البیعان تثنیه است برای بایع که در تثنیه بایه به مشتری غلبه داده شده است مثل اینکه می گوئیم حسنین، صادقین، قمرین و....که متن این حدیث در روایات متعدد که ما به تعدادی از اینها استفاده می کنیم.

"روایات صحیحه در این باب"

روایت اول: « محمد ابن یعقوب کلینی عن ابی علی اشعری عن محمد بن عبد الجبار عن صفوان بن یحیی عن العلاء عن محمد ابن مسلم ( که جزء ثقات ثلاثه است) عن ابی عبدالله (ع):قال: قال رسول الله(ص): البَیِّعان بالخیار حتی یفترقا»[2]

روایت دوم: «عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن جمیل بن درَّاج وابن بکیر جمیعا عن زرارة عن ابی عبد الله(ع):قال :سمعتُه یقول رسول الله (ص): البیعان بالخیار حتی یفترقا»[3]

روایت سوم: «وعن محمد بن یعقوب عن محمد ابن یحیی عن احمد بن محمد عن ابن محبوب عن جمیل عن فُضیل عن ابی عبدالله(ع):فی حدیثٍ قلتُ له: ماالشرط فی غیر الحیوان، قال: البَیِّعان بالخیار ما لم یفترقا فاذا افترقا فلا خیار بعد الرضا منهما»[4]

روایت چهارم: «عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عُمیز عن حماد عن الحلبی عن ابی عبد الله(ع):قال ایما رجلٍ اشتری من رجل بیعاً فهما بالخیار حتی یفترقا فاذا افترقا وجب البیع »[5]

نکته مهم: در اینجا کلمه بیع بمعنای مبیع است

روایت پنجم: «به صورت مختصرتر بیان میکنیم»

عن ابی الحسن الرضا(ع) قال:«سمعتموه یقول:الخیار فی الحیوان ثلاثةُ ایامٍ للمشتری وفی غیرالحیوان ان یفترقا»[6]

روایت ششم: «عن الصادق(ع) عن رسول الله(ص):وهما بالخیار ما لم یفترقا»[7]

مجموعه این روایات همان کلام شیخ انصاری است اما نحوه استدلال به این احادیث بر دلالت بر ملکیَّت لازمه توسط معاطاة انشاء الله فردا.