موضوع: معاطاة/ثبوت ملکیَّت توسط /تحقیق درباره آیة احل الله البیع

بحث ما در مورد تحقیق در آیة مبارکه:یا ایها الذین آمنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل الا عن تکون تجارةً عن تراضٍ

که گفتیم این آیة از دو بخش تشکیل شده است:

1)مستثنی منه منفی که این قسم چند جهت دارد که ما دوجهت آنرا بیان کردیم ورسیدیم به جهت سوم:

2)مستثنای ایجابی

توضیح جهت سوم از بخش اول:مراد از کلمه بالباطل چیست؟اولاً:مراد از بای در بالباطل چیست؟

در اینجا احتمالاتی وجود دارد:

الف)مراد از باء باء سببیت است یعنی اموال خودتان را به سبب های باطل اکل وتصرُّف نکنید.

که در اینصورت معنای آیة این می شود:اموال خودتان را به سبب چیزهای که سببیت شرعی ندارند اکل وتصرف نکنید،یعنی ممکن است بعضی از امور سبب داشته باشند ولی شرع آنها را قبول نداشته باشند.

"سبب های انتقال در عُرف"

الف)قمار که شرع این سبب را باطل می داند کما اینکه در روایات هم آمده که ما در اینجا به چند تا روایات در این باب تمسک می کنیم:

اول:احمد ابن محمد بن عیسی فی کتاب نوادر گفته است:

« وعن محمد بن علي، عن أبي عبد الله عليه السلام في قول الله عز وجل: " يا أيها الذين آمنوا لا تأكلوا أموالكم بينكم بالباطل " قال: نهى عن القمار: وكانت قريش يقامر الرجل بأهله وماله فنهاهم الله عن ذلك.»[1] پس باء می شود باء سببیَّة.

2)روایت دوم:عیاشی فی تفسیره عن اثبات ابن ثامن: قال: کُنتُ علی ابی عبدالله (ع)فجاءَ رجُلٌ فقال اخبرنی عن قول الله عزَّوَجَلَّ :یا ایها الذین آمنوا.....قال(ع):یُعنی بذلک القمار[2]

3)روایت سوم:« عن ابی عبد الله (ع) فی قول الله عزَّوَجَلَّ :یا ایها الذین آمنوا لا تاکلوا......قال:نُهِیَ عن لقمار»[3]

روایات دیگری هم در این باب وارد شده است که مرحوم کلینی(ره) آنها را بیان کردند.

روایت چهارم:عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن النوافلی عن السکونی: عن ابی ابی عبد الله(ع)(ع) قال(ع): کان ینهی عن الجوز یجیز به الصبیان من القمار عن یوکل وقال(ع):هو سحتٌ»[4]

روایت پنجم:اسحاق بن عمار قال قلتُ لابی عبدالله (ع):"الصبیان یلعبون بالجوز والبیض وو یُقادمون فقال(ع): لا تاکل منه فانَّه حرامٌ"[5]

که در اینجا مراد از باطل همان مصادیق سبب باطل است.

احتمال دوم:در معنای باء:به معنای مقابله

معنای آیة این می شود:اموالتان را در مقابل باطل نخورید وتصرف نکنید ،یعنی اگر عوض یا معوض امر باطل وبی ارزشی بود،در اینصورت آن شیئ بی ارزش که مالیَّت ندارد باطل است که در مقابل شیئ ارزشمند قرار گرفته است،وبالملازمه دلالت بر بطلان معامله می کند.

نکته مهم: فرق بین بودن باء به معنای سببیَّت با باء مقابله اگر سبب باشد بالمطابقة دلالت بر بطلان معامله وعقود فاسده می کند ولی اگر برای مقابله بود بالمطابقه دلالت بر ممنوعیَّت تصرف کردن در اموال ارزش دار در مقابل باطل واموال بی ارزش دارد وبالملازمه دلالت بر بطلان معامله می کند.

*پس هر کدام که باشد منظور آیة این ات که:معامله نباید در او هیچگونه امر باطلی در آن راه پیدا کند. ولکن اگر باء به معنای سببیَّت باشد بهتر است چون در اینصورت دلالتش بر بطلان معامله بالمطابق است ولی در صورت مقابله دلالتش بالبطلان بالملازمه می شود درحالی که دلالت مطابقی از التزامی اولی تراست.

نباید در اموالی که به سبب باطل یا در مقابل امر باطل وبی ارزش وبدون مالیَّت بدست آورید چه از راههای عقود فاسده وچه از طریق راههای دیگر، نباید اکل وتصرف کنید.

روایات آمده اند تطبیق عنوان بر مصداق کرده اند ، لذا آیة اعم از این است که آن باطل قمار یا غیر قمار باشد.

ما شاهدی بر این نکته داریم وآن شاهد کلام محدث بحرانی است در کتاب تفسیر برهان که یک تفسیر روائی است، در ذیل آیة مبارکه سوره نساء:لا تاکلوا اموالکم و... روایات متعددی بیان می کند که در یکی از آنها از مرحوم طبرسی نقل می کند ، که ایشان می گویند مراد از باطل ، ایمان هست، ظلم هست، دزدی است.

کلام ایشان(محدث بحرانی)

الطبرسی فی قوله :«بالباطل :قولان:احدهما انه الربا والقمار والبحث والظلم ،قال وهو المروی عن الباقر(ع) وفی نهج البیان عن الباقر والصادق (علیهما الصلاة والسلام): انه القمار والسحت والایمان»[6]

لذا مراد از باء در باطل باء سببیَّت است ومراد از باطل هر باطلی است چه قسم ، چه ظلم ،چه فروشی وچه قمار.

تا اینجا تحقیق ما درباره بخش اول آیة تمام شد، اما درباره بخش دوم آیة فردا بحث خواهیم بحول وقوه الهی انشاء الله