موضوع: معاطاة/اثبات قصد تملیک برای معاطاة /کلام مرحوم علامه(ره)

بحث ما در مورد این بود که معاطاة بر اساس قصد تملیک واقع می شود نه بر اساس اباحه تصرُّف کما زَعَمَه صاحب جواهر.

شیخ انصاری(ره) برای اثبات قصد تملیک برای معاطاة به هفت کلام از کلمات فحول وبزرگان فقهی تمسک کرده اند:

کلام مرحوم علامه، وبرای اثبات اینکه منظور علامه همان معاطاة به قصدتملیک است چندین وجه ذکر شده است که از این وجوه شیخ انصاری(ره) یک و مرحوم ایروانی وسائر بزرگان از محشین مکاسب چند وجه دیگر را بیان کردند .

مرحوم ایروانی وبعضی از مُحِشِّین می فرمایند:برای استفاده از کلمات علامه می توان دو وجه را ذکر کردند:

1)علامه(ره) فرمودند:در بیغ صیغه معتبر است وتعاطی ومعاطاة کفایت نمی کند، چه در شیئی جلیل وچه در شیئ حقیر که ایندو کلام علامت دلالت می کند بر اینکه در معاطاة همه شرائط هست غیر از صیغة ، من جمله قصد تملیک است.

2)وجه دوم: علامه برای عدم کفایت معاطاة برای نقل وانتقال به استصحاب بقاء ملک تمسک کرده اند .

توضیح ذلک: علامه می فرمودند برای نقل وانتقال در بیع صیغه لازم است وتعاطی جائز نیست و در صورت شک در انتقال ثمن ومثمن به بایع ومشتری بوسیله تعاطی، استصحاب بقاء ثمن ومتمن در ملک بایع ومشتری می کنیم، چون شک در بقاء ملکیَّت مترتب بر قصد تملیک است والا شک در آن معنای ندارد والا اگر متعاطیین قصد تملیک نکرده باشند ما شکی در انتقال ثمن ومثمن نداریم.

کلام هفتم: (کلام شهید اول در کتاب قواعد)

شیخ انصاری (ره) به کلام شهید اول در کتاب قواعد تمسک می کنند، شیخ انصاری می فرمایند که شهید اول فرمودند گاهی سبب فعلی جانشین سبب قولی می شود، و مثالهای متعددی هم می زنند مثلاً صاحب خانه ای غذا را جلوی مهمان می گذارد که همین سبب جواز تصرف می شود ولی سبب فغلی است ونیاز به سبب قولی ندارد.

مثال دیگر: جایزه سلطان به کسی اجازه سلطان لازم نیست.

مثال سوم: در طلاق رجعی در زمان عدة مرد برود وزنش را تقبیل نماید این عمل جانشین صیغه می شود ونیازی به لفظ ندارد.

اما در مورد مبایعات وبیع ها عمل معاطاة کفایت نمی کند مثل خود بیع، خود اجاره ، وشهید می فرماید:در فقه امامیة در این حکم فرقی بین اشیاء جلیل وحقیر نیست.

"عبارت میرزای قمی در کتاب قوانین"

«قد یقوم سبب الفعلی غیر المنسوب ابتداءاً مقام فعلی المنسوب ابتداءاً کتقدیم الطعام الی الضیف فانَّه مُقنٍ عن الفعل علی الاصح وتسلیم الهدیة الی المهدی الیه وان لم یحصل قبول القولی والوطی فی الرجعیَّة والتقبیل وکذا اللمس بشهرةٍ اما المعاطاة فی المبایعات فتفید اباحة التَّصرُّف لا الملک »

مراد از مقام فعلی همان مقام قولی بدلیل مثالهای که خود شهید زده است.

کلام شهید دلالت می کند که محل نزاع در معاطاة همان قصد تملیک است ولی دلیلش را بیان نمی کند.

"کلام شیخ انصاری(ره)"

«ودلالتها علی قصد المتعاطیین للملک مما لا یخفی»[1]

البته در معاوضات قصد تملیک هست.، تااینجا بحث ما سر کلام شیخ انصاری(ره) بود که ایشان تلاش می کرد لذا قصد تملیک از توجیه صاحب جواهر صحیح نیست وتوجیه محقق ثانی هم غلط است .

*برای ابطال کلام صاحب جواهر از شش عبارت استفاده کردندو برای ابطال کلام محقق ثانی عبارت اول را آورند.

اقوال در معاطاة را انشاء الله فردا بیان خواهیم کرد