موضوع: معاطاة/نزاع در باب معاطاة /کلام صاحب جواهر

بحث درباره نزاع در باب معاطاة منوط به این است که متعاطیین قصد اباحه کرده باشند یا نه؟

صاحب جواهر(ره): محل نزاع مربوط به جائی است که متعاطیین قصد اباحه تصرف کرده باشند.

شیخ انصاری(ره): خیر، مربوط به قصد تملیک کرده باشند.

شیخ انصاری(ره) برای اثبات حرف خود به کلام هفت نفر از فحول فقه تمسک کردند که تا حالا پنج مورد را بیان کردیم امروز رسیدیم کلام ششم.

6)کلام علامة در تذکرة طبق نقل شیخ طوسی در مکاسب"

«الاشهر عندنا انَّه لابُدَّ منها فلا یکفی التعاطی فی الجلیلة والحقیرة ، مثل:اعطنی بهذ الدینار ثوباً فَیُعطیه ما یُرضیه او یقول، خُذ هذا الثوب بدینارٍ فیاخذه وبه قال الشافعی مطلقاً لاصالة بقاء الملک وقصور الافعال عن الدلالة علی المقاصد، والعقود تابعٌ للمقاصد وعن ابن حنیفة وابن شُریح فی الجلیلة وقال احمد ینعقد مطلقاً فانَّه یعدُ الناس بیعاً»[1]

"توضیح کلام علامه"

در معامله باید صیغة ایجاب وقبول باشد لذا بدون صیغة وتعاطی باطل است وبعد می فرماید :شافعی هم هم نظر ماست.

دو تا دلائلی را که علامه بر اینکه در بیع باید صیغه باشد پس معاطاة کُلَّاً صحیح نیست چه در معاملات جلیله وچه معاملات صغیرة .

"دلائل علامه"

الف)دلیل اول ایشان استصحاب بقاء ملک هست، هر گاه معاطات محقق شود وما شک کنیم که آیا عوضین از ملک متعاطیین انتقال پیداه کرده به ملک دیگری یا نه؟ در اینجا در صورت شک استصحاب بقاء ملک می کنیم.

ب)افعال دلالت بر مقاصد نمی کند وزمانی می شود قصد را بیان کرد که لفظی در کار باشد وبا معاطاة قصد متعاطیین فهمیده نمی شود ، وبا اخذ واعطاء قصد طرفین را نمی فهمیم پس کل معامله باطل است.

بعضی از فقهاء اهل سنت قائل به تفصیل شده اند : بین اشیاء جلیله وحقیره ، در اشیاء جلیله با معاطاة قابل جابه جای( نقل وانتقال) نیست ، ولی اشیاء حقیره هم همینطوریست.

مرحوم شیخ انصاری(ره) می فرماید: ما بوسیله کلام علامه در تذکرة می توانیم ثابت کنیم که در معاطاة قصد تملیک هست نه قصد اباحه ، خود شیخ یک وجه ذکر می کند و مُحَشِّین وجه های دیگری را هم ذکر کرده اند.

*وجه شیخ انصاری(ره):دون وپایین ترین وجه این است که بوسیله کلام علامه می توانیم بگویم بحث در معاطاة مربوط به جائی است که متعاطیین قصد تملیک داشته باشند نه قصد اباحه.

وجه اول برای ردِّ نظریِّه صاحب جواهر از کلامه علَّامه این است که در معاطاة صیغة وجود ندارد وصرف عمل است لذا باطل است ، این نشان میدهد که تمام شرائط بیع در معاطاة است ولی لفظ ندارد پس در معاطاة قصد تملیک هست چون تماما عینا بیع است.

عبارت شیخ انصاری فردا انشاء الله