موضوع: اشکال محقق کرکی/نظر مشهور درباره معاطاة /جواب محقق کرکی

بحث در اشکالی بود که محقق کرکی مطرح کرده بودند بر قول مشهور وارد کردند که مرحوم کرکی وصاحب جواهر جواب می دادند.

توضیح ذلک: بنابر مقام تصور وثبوت معاطاة بر دو گونه بود:

1)معاطاة به قصد اباحظ

2)معاطاة به قصد تملیک باشد

در مقام بیان اقوال وافاده آثار

مشهور:معاطاة افاده اباحه می کند ، یعنی وقتی معمله معاطاة واقع شود بین متعاطیین برای هر کدام مباح است ، تصرُّف در مال دیگری.

به عبارت دیگر: اثر معاطاة همان ایاحه تصرف است.

اشکال: چگونه است که متعاطیین از معاطاة قصدشان تملیک باشد ولی بنابر قول مشهور معاطاة بر خلاف قصد متعاطیین واقع شود واثرش اباحه تصرُّف باشد، واین قول مشهوربر خلاف قصد متعاطیین است.

مرحوم کرکی در جامع المقاصد وصاحب جواهر در جواهر الکلام وشیخ انصاری در کتاب مکاسب (متاجر) از این اشکال جواب داده اند.

جواب محقق کرکی(ره):

ایشان کلام مشهور را توجیه کرده به اینکه مراد مشهور از افاده اباحه تصرف برای معاطاة ملکیَّت جائزه است، در نتیجه بنابر قول مشهور با توجه به توجیهی که محقق کرکی بیان کردند(معاطاة افاده ملکیَّت جائز می کند)

ودر نتیجه بین آثار معاطاة با قصد متعاطیین هیچ گونه منافاتی وجود ندارد ، یعنی معاطاة هم افاده ملکیَّت جائزه و متزلزله میکند.

"عبارت مرحوم کرکی در جامع المقاصد"

«و ما یُوجدُ فی عبارة جمعٍ من متاخَّرِ الاصحاب من انَّها تُفید اباحةاً او تلزم بذهاب احدی العینین یُریدون به عدم اللزوم فی اول الامر وبالذهاب یَتَحَقَّق اللزوم لامتناع ارادة اباحه المجردة عن اصل الملک، اذالمقصودللمتعاطیین هو الملک»[1]

صاحب جواهر توجیه کرکی را نپذیرفتند ، چون جمعی جمعی از فقهاء به طور صریح فرموده که اثر ونتیجه معاطاة اباحه تصرف است، واین توجیه کلام مشهور به ملکیت متزلزله خلاف نص وصریح برخی از افراد فقهاءست و در نهایت بُعد است ، ومحل نزاع بین فقهاء در مورد آثار معاطاة ونتیجه آن همان قصد اباحه است نه موردی که متعاطیین قصد تملیک کرده است ، و وقتی محل نزاع این شد کلام مشهور با قصد متعاطیین منافاتی نخواهد داشت.

و ما باید کلمات مشهور را در مورد اثر معاطاة بر همان ظاهرش حمل کنیم.

عبارت صاحب جواهر:

قال صاحب جواهر فی ردِّ الکرکی:

« والکرکی وَ مَن تابعه بالبیع المتزلزل والفاضل فی النهایة بالبیع الفاسد کما تری، بل یُمکن القطع بفاسده بادنی تامُّلٍ وانَّه لا ینبغی ان ینسب الی الی اصاغر الطلبة فضلاً عن اعاظم الاصحاب وکبرائهم ، بل لا مناص من القول بالفساد فیه لمن اشترط الصیغة فی الصحة ، فضلاً عمن جعله عبارةٍ عنها »[2]

شیخ انصاری(ره) هم توجیه کرکی وهم توجیه صاحب جواهر را ردِّ می کند، اما کرکی چرا؟ چون خلاف کلمات مشهور واصحاب است وکلمات بعضی از اصحاب مشهور صریح در افاده ملکیَّت نکردن معاطاة است.

«عبارت شیخ انصاری(ره)»

"والانصاف انّ مرتکبه المحقق الثانی فی توجیه الاباحة بالملک المتزلزل بعیدٌ فی الغایة عن مصاغ کلمات الاصحاب مثل الشیخ فی المبسوط فی الخلاف والسرائر وابن الزهرة فی الغنیة والحلبی فی الکافی والعلامة فی التذکرة وغیرها، بل کلمات بعضهم فی عدم الملک کما ستعرف ، الا انَّ جعل محل النزاع ما اذا قصد الاباحة دون تملیک ابعد منه، بل لا یکادُ یوجد فی کلام احدٍ منهم ما یقبل الحمل علی هذا المعنی"[3]

سوال:علت ابعدیَّت از واقع توجیه جواهر از کرکی(ره):

شیخ انصاری(ره) یک وجه را گفته ولی بقیه از شروح وجه های دیگری را بیان کرده اند.

وجه ابعدیَّت صاحب جواهر به توجیه کرکی:

در کلام اصحاب یک کلامی وجود ندارد که بواسطة آن ما بتوانیم حرف صاحب جواهر را بپذیریم.

توجیهات دیگر: مثل علامه شهیدی در کتاب هدایة الطالب سه تا توجیه دیگری برای وجه ابعد بودن صاحب جواهر از کرکی که در کتاب البیع چاپ سنگی ص157بیان شده است.

نظر استاد: در میان کلمات مشهور کلماتی هست که توجیه صاحب جواهر(ره) را درست می کند ، من جمله در کلام نقل قول شیخ انصاری(ره) از هفت نفر از فقهاء من جمله شیخ طوسی در کتاب خلاف ولی شیخ طوسی در کتاب مبسوطش عبارتی دارد که می توانیم بگوئیم توجیه صاحب جواهر درست است.

"کلام شیخ طوسی در کتاب مبسوط"

«فاذا ثبت هذا فکلُّ ما یجری بین الناس انما هو استباحاتٌ وتراضٍ ، دون ان یکون ذلک بیعاً منعقداً ف مثل ان یُعطی للخباز درهماً فیوتیه الخُبز او قطعةٍ للبعلیل فیتناوله البقل وما اشبه ذلک، ولو انَّ کُلُّ واحدٍ منهما یرجع فیما اعطاه کان له ذلک ولیس عقداً صحیحاً (وهو البیع)»[4]

نظر استاد: اینکه شیخ طوسی بالصِّراحة فرموده: استباحاتٌ وتراضٍ ، افاده اباحه ملکیَّت می کند برای مردم، که صاحب جواهرهم همین را گفتند.

بعد از این شیخ انصاری برای اثبات حرف خودشان کلمات هفت نفر از فقهاء را نقل می کند که معاطاة افاده ملکیَّت می کند.