موضوع: وضع شدن الفاظ معاملات برای صحیح /الماهیات الجعلیَّة /کلام شهید اول

بحث در این است که آیا الفاظ معاملات برای صحیح واعم وضع شده اند یا اعم از معاملات صحیح وباطل؟

*این یک بحث اصولی است که اصولیون در بحث صحیح واعم مطرح می کنند.

ولی شیخ انصاری(ره) در پایان تعریف بیع یک مطلبی را از نگاه شهیدثانی(ره) بیان می کنند:

از نظر شهیدثانی الفاظ معاملات برای صحیح آنها وضع شده اند وبعد کلامی را از شهید اول نقل می کنند در کتاب القواعد والفوائد عباراتی دارد که کُلَّاً ماهیَّات جعلیِّه شرعیِّه چه عبادات وچه معاملات برای صحیح وضع شده اند غیر از حج که هم برای صحیح است وهم فاسد ولذا می فرماید:حج برای اعم وضع شده است ولی مابقی مجعولات شرعیِّة براای صحیح وضع شده است وبرای حج دلیل داریم.

«وامَّا عبارت شهید اول در کتاب القواعد والفوائد»

"الماهیات الجعلیَّة کالصلاة واصوم والسائر العقود لاتَطلَقُ علی الفاسد الَّا الحج، لوجوب المُضِیِّ فیه فلو حَلَفَ علی ترک الصلاة او الصوم اکتفی بمسمی الصحَّة وهو الدخول فیهما، فلو افسدهما بعد ذلک لم یزل الحنث"[1]

توضیح ذلک: در اصول اعمی ها برای اینکه ثابت کنند که الفاظ عبادات برای اعم وضع شده اند چنین دلیل می آورند: که یکی تعلُّق نذر وقسم به ترک صلاة در مکان مکروهة است ،اعمیَّ ها می گویند:اگر لفظ صلاة برای صحیح وضع شده باشد حنث نذر محقق نمی شود چون حنث نذر بنابر نظر صحیحی ها با صلاة صحیح محقق می شود در حالی که طرف قسم خورد که ترک صلاة کند، پس ترک صلاة صحیح مُیَسَّر نیست چون انجام صلاة در مکان مکروه بخاطر نذر منهیٌّ عنه است.

وچون قصد قربت با وجود هی منافات دارد نمی شود نماز بخواند چون نماز مبغوض می شود اینجا وعملی که مبغوضیت پیدا کردنمی تواند مقرِّب باشد.

اشکال دوم اعمی ها:چنین نذرو قسمی منعقد نمی شود(چون از وجودش عدمش لازم می آید وآن باطل است) لذا باید بگوئیم برای اینکه نذر وقسم صحیح باشد واین دوتا اشکل بوجود نیاید باید بگوئیم صوم وصلاة برای اعم وضع شده اند، در نتیجه نذر محقق می شود وهیچگونه معذوری هم نداریم .

اصولیُّونِ طرفدار صحیحی جواب می دهند: صحت صلاة وصوم وسائر عبادات به دو قسم است:

1)صحت بالفعل

2)صحت شانی ولولائی

در مانحن فیه صحت صلاة واقعی برای مکلَّف مقدور نیست ولی صحت شانی ولو لائی مقدور است، چون صلاة صحیح را در حمام می تواند بخواند لو لا النذر والقسم.

پس اینکه شما گفتید تحقق واتیان صلاة صحیح مقدور نیست بعد از نذر، دلالت نمی کند بر اینکه لفظ صلاة برای اعم وضع شده است بلکه مقدوریَّت مکلَّف به صورت لولائی برای حنث نذر کافی است .

به عبارت دیگر: جواب اعمیَّ ها:اینکه نذر باید به یک چیزی تعلُّق بگیرد به مقدور مکلَّف غیر از وضع الفاظ عبادات برای صحیح یا اعم هست؟ وشما اعمی ها که می گویید بعد از نذر عبادت صحیح مقدور مکلَّف نیست درست است، ولی دلالت بر وضعِ صلاة برای اعم نمی کند.

در مانحن فیه شیخ انصاری میگوید:هم نظر شهید اول وهم نظر شهیدثانی این است که مجعولات وضع شده فقط برای صحیح نه برای اعم.

باین فرق که شهید ثانی بحث را برده روی معاملات ولی شهید اول بحث را برده روی هم معاملات وهم عبادات .

عبارت شهید اول(ره):«الماهیَّات الجعلیَّة کالصلاة والصوم والسائر العقود(منظور از جعلیَّات چه شرعی وچه غیر شرعی) لا تُطلق علی الفاسد، الَّآ الحج لوجوب المُضِیِّ فیه».

اشکال بر شهید ثانی (ره):شما قرینه آوردید که استعمال لفظدر حج اعم از صحیح وفاسد است واستعمال حقیقی است، در حالی که استعمال حقیقی باید از حاقِّ لفظ مشخص شود نه با کمک قرینه ، شما گفتید به کمک قرینة اطلاق حج بر حج فاسد هم حقیقی است ، پس اطلاق حج تنها بر حج صحیح است واین اطلاق حقیقی است واطلاقش بر فاسد لو لا القرینة مجازی می شود.

*کلام شیخ انصاری(ره): «اگر کلام شهید اول ودوم را ملاحظه کنیم پی می بریم که حرف هر دوتا بزرگوار یکی هست وآن وضع مجعولات شارع برای صحیح است.»[2]

حال شیخ انصاری بر کلام شهیدین اشکالی وارد می کند که فردا انشاء الله بیان می کنیم