ما می گوییم :

درباره فرمایش مرحوم خویی نکاتی مد نظر است:

    1. مرحوم خویی در فراز اولیه ای که از ایشان خواندیم ابتدا «دلالت آکد بر وجوب» و در ادامه «تأکید وجوب» را به مرحوم آخوند نسبت می دهند.

در حالیکه مرحوم آخوند ظاهراً مرادشان «وجوب آکد» است و نه «دلالت آکد» و روشن است که بین آکد بودن وجوب و آکد بودن دلالت تفاوت است.

    2. مرحوم خویی وقتی مبنای خود را در انشاء مطرح می کنند (انشاء عبارت است از ابراز امر اعتباری) نتیجه می گیرند جملات خبریه اگر در مقام انشاء باشند، مبرز امر اعتباری هستند و لذا نمی توانند به معنای خبری (قصد حکایت) باشند چراکه این دو معنی با هم جمع نمی شوند. این در حالی است که اگر گفتیم استعمال مذکور کنایی است، ممکن است گوینده در حالیکه قصد حکایت دارد و معنای موضوع له را اراده کرده، به نوعی اعتبار را هم ابراز کند. به عبارت دیگر با بیان معنای حقیقی، لازمه آن (اعتبار نفسانی که به تحقق خارجی فعل توسط مکلف منجر می شود) را هم بیان کند.

    3. همین اشکال بر کلام ایشان در مبنای مشهور (درباره انشاء) هم مطرح می شود یعنی جملات خبریه در حالیکه که حکایت گر هستند، لازمه خود را که طلب نفسانی متکلم است به مخاطب می رساند و لذا استعمال در طلب نشده است ولی خواسته گوینده را منتقل می کند.

    4. اینکه ایشان متفاهم عرفی جملات خبریه را در جایی که در مقام انشاء است با جایی که در مقام انشاء نیست، متفاوت می دانند، سخن کاملی است از این جهت که در یکی از آنها، لازمه ثبوت نسبت که طلب متکلم باشد نیز به مخاطب منتقل می شود و در دیگری چنین نیست.

    5. تفاوت گذاری ایشان بین جملات فعلیه و اسمیه، ظاهراً به معنای تفاوت گذاری بین جملاتی است که دارای فعل هستند و جملاتی که فعل ندارند و الا «هو یصلی» اگرچه جمله اسمیه است ولی فرقی با «یصلی» ندارد. پس ایشان منکر ظهور امثال «زید قائم» در وجوب هستند.

اما نکته مهم آن است که طبق نظر آخوند چون باید از دل معنای حقیقی خبر، طلب را استفاده کرد و از طرفی طلب مربوط به آینده است، لذا باید جمله مضارع باشد تا بتوان طلب را از آن استفاده کرد و لذا جملات ماضی و جملات اسمیه (که دلالت برزمان ندارند)، در این مقام به کار نمی روند. اما جملات ماضی که درجزای شرط به کار می روند هم به این جهت چنین دلالتی دارند که به معنای آینده هستند.