مرحوم قوچانی ضمن اینکه با این کلام ـ که از امام نقل کردیم ـ موافق است، تلاش دارد که مطلب مرحوم آخوند را به گونه ای دیگر تقریر کند.

وی می نویسد:

«لا یقال: ان العنوان الکلی انما یحکی عن الجهة المشترکة لا عن الخصوصیات الفردیة فکیف یکون آلة للحاظ الخصوصیات؟

لأنّا نقول : ان الکلی لما کان متحداً مع الفرد ـ بل هو عینه بحسب الوجود و یکون عنواناً له فیصح ان یحکی عنه به، لصحة الحکایة عن الشئ بعنوانه کما فی معرفة جمیع الاشیاء بالوجه. نعم لو کان الموضوع له الخصوصیات بمفهومها لا بوجوداتها لأشکل الامر، لعدم کون العام عنواناً لمفهوم الخاص کما لا یخفی. و الذی یسهل الخطب ان الموضوع له الخصوصیات بوجودتها، فتدبّر.» [1]

توضیح :

    1. مفهوم کلی از مفهوم جزئی، حکایت نمی کند، امّا ..

    2. مفهوم کلی از وجودات جزئی خارجی حکایت می کند.

    3. در «وضع عام ؛ موضوع له خاص» مفهوم کلی تصور می شود ولی لفظ بر وجودات مصادیق (و نه مفاهیم مصادیق) قرار داده می شود.

در تکمیل (یا تصحیح) فرمایش ایشان می گوییم آنچه در عالم خارج است، وجود خارجی است و از این وجود خارجی گاهی مفهوم «زید» و گاهی مفهوم «انسان» و گاه مفهوم «حیوان» و ... انتزاع می شود. پس مفهوم انسان و مفهوم زید با هم مغایر هستند. ولی هر دو وجود واحدی در عالم خارج دارند. حال اگر مفهوم انسان تصور شد (وضع عام) ممکن است لفظ بر همان مفهوم گذاشته شود (موضوع له عام) و ممکن است بر وجود انسان گذاشته شود. در این صورت موضوع له، «مفهوم زید» و «وجود زید» نیست بلکه وجودی است که این مفهوم در خارج دارد. (اگرچه وجوداً با مفاهیم دیگر
ـ مثل مفهوم زید ـ متحد باشد.)

پس موضوع له و معنای لفظ، مفهوم کلی نیست بلکه وجود خارجی آن کلی است.

نکته بسیار مهم آن است که در این صورت، «موضوع له» دارای هیچ مفهومی نیست و صرفاً ناظر به وجود خارجی است. (چنانکه در معنای حرفی همین گفته شده است)

به عنوان مثال : معنای «ابتداء» تصور می شود (وضع عام) ولی لفظ «من» برای «وجودات خارجی ابتداء» قرار داده می شود. در این صورت لفظ «من» دارای مفهوم نیست ولی دارای معنا (یعنی مقصود و موضوع له) هست. و لذاست که اگر «من» را مبتدا قرار دادید، باید برای آن معنای اسمی (مفهوم) فرض کنیم.

حال : اگر مراد مرحوم قوچانی همین است که سخن ما تکمیل فرمایش ایشان بود ولی اگر مرادشان آن است که مفهوم انسان تصور می شود و لفظ برای وجود زید و عمرو (ونه وجود انسان در خارج) قرار داده می شود. سخن ایشان با مشکل مواجه است.