ه) امام باقر (ع):

اربلی در کشف الغمّۀ داستانی را نقل می کند که در آن سخنی بین عبد الله بن معمر لیثی و امام باقر رد و بدل شده است:

«و روى أنّ عبد اللّه بن معمر الليثي قال لأبي جعفر (عليه السلام): بلغني أنّك تفتي في المتعة؟ فقال: أحلّها اللّه في كتابه، و سنّها رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)، و عمل بها أصحابه، فقال عبد اللّه: فقد نهى عنها عمر، قال: فأنت على قول صاحبك و أنا على قول رسول اللّه (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)، قال عبد اللّه فيسرّك أنّ نساءك فعلن ذلك؟ قال أبو جعفر: و ما ذكر النساء هاهنا يا أنوك‌ إنّ الذي أحلّها في كتابه و اباحها لعباده أغير منك و ممّن نهى عنها تكلّفا، بل يسرّك أنّ بعض حرمك تحت حايك‌ من حاكة يثرب نكاحا؟ قال: لا، قال: فلم تحرّم ما أحلّ اللّه؟ قال: لا أحرّم و لكن الحايك ما هو لي بكفؤ، قال: فإنّ اللّه‌ ارتضى عمله و رغب فيه و زوّجه حورا أ فترغب عمّن رغب اللّه فيه و تستنكف ممّن هو كفؤ لحور الجنان كبرا و عتوّا؟ قال: فضحك عبد اللّه و قال: ما أحسب صدوركم إلّا منابت أشجار العلم، فصار لكم ثمره و للنّاس ورقه.»[1]

[انوک: احمق، نادان، ناتوان/ و ما ذکر النساء هاهنا: چه جای سخن گفتن درباره زن هاست (یعنی درباره گروهی خاص از زن ها نیست)/ ان الذی ...: خدایی که آن را حلال کرده است، غیرت او بیشتر از تو و کسی است که از آن نهی کرده است (از روی تکلّف نهی کرده است)/ بل یسرّک...: آیا خوش حالی که نزدیکان تو همسر بافنده (شغل پست) باشند/ و لکن الحائک ... : حرام نمی کنم ولی حائک کفو من نیست (یعنی به آن ها زن نمی دهیم)/ قال فان الله...: امام باقر(ع) فرمودند، خدا عمل آن حائک را پسندید و در بهشت او را به حور تزویج می‌کند./ أفترغب عن...: آیا روی گردان می شوی از آنچه خدا به آن میل دارد و خودداری می کنی از روی کبر و خود بزرگ بینی از کسیکه کفو حور العین است.]

ما می گوییم:

    1. این روایت در تهذیب الاحکام[2] و کافی[3] به عنوان گفتگوی عبد الله بن عمیر لیثی با امام باقر ضبط شده است و متضمن تعبیر «یا انوک» نیست (و چه بسا این اضافه در نقل های بعد روات اضافه شده باشد):

«عَلِيٌّ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ ، عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ ، عَنْ زُرَارَةَ ، قَالَ : جَاءَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَيْرٍ اللَّيْثِيُّ إِلى أَبِي جَعْفَرٍ عليه‌السلام ، فَقَالَ لَهُ : مَا تَقُولُ فِي مُتْعَةِ النِّسَاءِ؟

فَقَالَ : «أَحَلَّهَا اللهُ فِي كِتَابِهِ ، وَعَلى لِسَانِ نَبِيِّهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، فَهِيَ حَلَالٌ إِلى يَوْمِ الْقِيَامَةِ .»

فَقَالَ : يَا أَبَا جَعْفَرٍ ، مِثْلُكَ يَقُولُ هذَا ، وَقَدْ حَرَّمَهَا عُمَرُ وَنَهى عَنْهَا؟

فَقَالَ : «وَ إِنْ كَانَ فَعَلَ .»

قَالَ : إِنِّي أُعِيذُكَ بِاللهِ مِنْ ذلِكَ أَنْ تُحِلَّ شَيْئاً حَرَّمَهُ عُمَرُ.

قَالَ : فَقَالَ لَهُ : « فَأَنْتَ عَلى قَوْلِ صَاحِبِكَ ، وَأَنَا عَلى قَوْلِ رَسُولِ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، فَهَلُمَّ‌ أُلَاعِنْكَ أَنَّ الْقَوْلَ مَا قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، وَأَنَّ الْبَاطِلَ مَا قَالَ صَاحِبُكَ.»

قَالَ : فَأَقْبَلَ عَبْدُ اللهِ بْنُ عُمَيْرٍ ، فَقَالَ : يَسُرُّكَ أَنَّ نِسَاءَكَ وَبَنَاتِكَ وَأَخَوَاتِكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ يَفْعَلْنَ؟ قَالَ : فَأَعْرَضَ عَنْهُ أَبُو جَعْفَرٍ عليه‌السلام حِينَ ذَكَرَ نِسَاءَهُ وَبَنَاتِ عَمِّهِ»[4]

    2. شاهد دیگر در اینکه نقل کافی و تهذیب، صحیح تر است آنکه در نقل این دو کتاب طرف گفتگو با امام باقر (ع) «عبد الله بن عمیر» ضبط شده است در حالیکه در نقل کشف الغمۀ «عبد الله بن معمر آمده است این در حالی است که شخصی به نام «عبد الله بن معمر» در رجال مورد اشاره نیست ولی عبد الله بن عمیر، در کتاب های رجال گفتگو شده است که نام او عبد الله بن عبید بن عمیر بن قتاده لیثی (م: 113ه.ق) است. و مرحوم خویی او را دارای «خبث ذات، شقاوت و معاندت با حق» می داند.[5] البته احتمالاً سخن ایشان ناظر به همین روایت است و بنا به نقل تهذیب و کافی چنین حکم کرده است. در حالیکه ممکن است با توجه به ذیل روایت کشف الغمۀ، بتوان به گونه دیگری درباره عبد الله بن عمیر حکم کرد.

    3. اما نکته مهم علاوه بر ضعف سند آن است که «انوک» می تواند به معنای کسی که از فهم حقیقت ناتوان است، معنی شود که متضمن دشنام نیست.