1. روایت ابی مخلّد سرّاج:

« عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ ، عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِيِّ ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ ، عَنْ أَبِي مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام أَنَّهُ قَالَ : « قَضى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه‌السلام فِي رَجُلٍ دَعَا آخَرَ : ابْنَ الْمَجْنُونِ ، فَقَالَ لَهُ الْآخَرُ : أَنْتَ ابْنُ الْمَجْنُونِ ، فَأَمَرَ الْأَوَّلَ أَنْ يَجْلِدَ صَاحِبَهُ عِشْرِينَ جَلْدَةً ، وَقَالَ لَهُ: اعْلَمْ أَنَّهُ مُسْتَحِقٌّ مِثْلَهَا عِشْرِينَ ، فَلَمَّا جَلَدَهُ أَعْطَى الْمَجْلُودَ السَّوْطَ، فَجَلَدَهُ نَكَالاً يُنَكِّلُ بِهِمَا»[1]

ما می گوییم:

    1. این روایت با یکی از برداشت ها از روایت عبد الرحمن حجاج (روایت 7) در تعارض است. چرا که در آنجا گفته شده بود که در دو نفر که «یتسابّان»، نفر دوم عقاب ندارد. در حالی که این روایت برای هر دو نفر عقاب را ثابت می داند، و همچنین مضمون روایت با آنچه برخی از فقها در ذیل آیه «فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم» آورده اند – و خواهیم خواند- در تعارض است.

    2. اما درباره این روایت می توان گفت که این دستور حضرت امیر ناشی از تخلف طرفین از آداب اجتماعی بوده است و نه ناشی از گناه اخروی (همانطور که پدر فرزندش را تنبیه می کند.) یعنی حضرت امیر به عنوان حاکم اسلامی و معلم جامعه، ممکن است در صدد تنبیه و سالم سازی جامعه بوده باشد. (و این مطلب درباره بسیاری از قضاوت های امیرالمونین قابل تسری است)

    3. روایت صحیحه است و لذا در بررسی ادله ای که مقابله به مثل را در سبّ تجویز می کند، باید به این روایت توجه داشت.

    4. پس اگر گفتیم اثبات مجازات دال بر حرمت شرعی است، می توان به این روایت بر حرمت سبّ تمسک کرد ولی اگر اثبات مجازات را نوعی حکم حکومتی برشمردیم، استدلال به روایت بر حرمت سبّ به نحو مطلق ممکن نیست.

    5. این مطلب را می توان در مورد روایات دیگری با همین مضمون هم مطرح کرد.

«عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ ، عَنِ الْمِنْقَرِيِّ، عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ ، عَنْ أَبِي حَنِيفَةَ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام عَنْ رَجُلٍ قَالَ لآِخَرَ : يَا فَاسِقُ؟ قَالَ : لَا حَدَّ عَلَيْهِ وَيُعَزَّرُ»[2]

« عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ، عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ ، عَنْ أَبِي مَرْيَمَ : عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه‌السلام ، قَالَ : « قَضى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه‌السلام فِي الْهِجَاءِ التَّعْزِيرَ»[3]

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسى ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُلَيْمَانَ ، عَنْ جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِيِّ : عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام ، قَالَ : « إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ : أَنْتَ خَبِيثٌ وَأَنْتَ خِنْزِيرٌ ، فَلَيْسَ فِيهِ حَدٌّ ، وَلكِنْ فِيهِ مَوْعِظَةٌ وَبَعْضُ الْعُقُوبَةِ»[4]

    6. و بهترین شاهد بر این ادعا که تعزیر در مورد این کار، مربوط به جهات تربیتی است و نه حکم شرعی روایتی که مستدرک نقل کرده است.

«و عنه (عليه السلام ) ، أنه قال في الرجل يسب الرجل ، أو يعرض به القذف ، مثل ما يقول له : يا خنزير ، يا حمار ، يا فاسق ، يا فاجر ، يا خبيث وما أشبه ذلك ، أو يقول في التعريض : احتلمت بأمك ، أو أختك ، وما أشبه هذا ، ففي هذا كله الأدب ، ولا يبلغ به الحد.»[5]

    2. روایت دعائم الاسلام:

« وَ عَنْ عَلِيٍّ أَنَّهُ قَالَ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِامْرَأَتِهِ لَمْ أَجِدْكِ عَذْرَاءَ فَلَا حَدَّ عَلَيْهِ لِأَنَّ الْعُذْرَةَ تَذْهَبُ مِنْ غَيْرِ الْوَطْءِ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع وَ يُؤَدَّبُ يَعْنِي إِذَا كَانَ الْأَمْرُ عَلَى خِلَافِ مَا قَالَ أَوْ أَرَادَ بِهِ الشَّتْمَ وَ التَّعْرِيضَ مِثْلَ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ فِي شَرٍّ جَرَى بَيْنَهُمَا أَوْ مُرَاجَعَةِ كَلَامٍ كَانَ فِيهِ تَعْرِيضٌ»[6]

ما می گوییم:

    1. این روایت موید مطلبی است که ذیل روایت قبل مطرح کردیم و گفتیم ممکن است جریان تعزیر در این موارد، به جهت تأدیب در حوزه اخلاق باشد.

    3. روایت صدوق:

«و نهى عن سب الديك ، وقال : إنه يوقظ للصلاة»[7]

[ایقظ: بیدار می کند]

    4. روایت استبصار:

«روي ان رجلا سب مجوسیا بحضرة ابى عبد الله عليه‌السلام فزبره ونهاه عن ذلك فقال : انه قد تزوج بامه فقال : أما علمت ان ذلك عندهم النكاح

ما می گوییم:

    1. روایت از سبّ اهل کتاب در جایی که مضمون آن دروغ باشد نهی کرده است.

    2. این مضمون را شیخ طوسی در استبصار هم نقل کرده است.[8]

    3. همچنین در نقل مستدرک، داستان مربوط به ازدواج مجوسی با خواهر است[9]

لازم است توجه شود که گویا در آداب پادشاهان ساسانی ازدواج پسر و مادر، خواهر، با برادر، پدر و دختر موجود بوده است و آن را از مقدس ترین اعمال ممکن می دانسته اند. این عمل در نزد ایشان «خویدوده» نامیده می شده است. اما زرتشتیان در روزگار ما این امر را مردود می دانند و خویدوده را به ازدواج با خویشاوندان مانند عموزادگان مربوط می دانند.[10]

    5. روایت ابی بصیر:

«يونس عن إسحاق بن عمار عن أبي بصير قال : قال أبو عبد الله عليه‌السلام في رجل قال لامرأته لم أجدك عذراء قال : يضرب ، قلت : فإنه عاد قال : يضرب فإنه يوشك أن ينتهي»[11]

ما می گوییم:

    1. روایت را می توان بر آنچه ذیل روایت 25 آوردیم، حمل نمود.

    2. شیخ طوسی روایتی را در معارضه با این روایت، طرح می کنند و سپس بین آنها جمع می کنند.

«يونس عن زرارة عن أبي عبد الله عليه‌السلام في رجل قال : لامرأته لم تأتني عذراء قال : ليس عليه شئ لان العذرة تذهب بغير جماع.

قال محمد بن الحسن قوله عليه‌السلام ليس عليه شئ معناه ليس عليه حد تام وإن كان عليه التعزير حسب ما تضمنه الخبر الأول.»

    6. روایت هاشمی:

«عنه عن ابيه عن عمرو بن عثمان الخزاز عن الفضل ابن اسماعيل الهاشمي عن ابيه قال : سألت ابا عبد الله عليه‌السلام وابا الحسن عليه‌السلام عن امرأة زنت فأتت بولد وأقرت عند امام المسلمين بانها زنت وأن ولدها ذلك من الزنى فأقيم عليها الحد وإن ذلك الولد نشأ حتى صار رجلا فافترى عليه رجل هل يجلد من افترى عليه؟ فقال : يجلد ولا يجلد ، فقلت : كيف يجلد ولا يجلد؟ قال : فقال : من قال له يا ولد الزنى لم يجلد إنما يعزر وهو دون الحد ومن قال له يابن الزانية جلد الحد تاما ، فقلت : وكيف صار هذا هكذا؟ فقال : انه إذا قال يا ولد الزنى كان قد صدق فيه وعزر على تعييره امه ثانية وقد أقيم عليها الحد ، وإذا قال يابن الزانية جلد الحد تاما لفريته عليه بعد اظهارها التوبة واقامة الامام عليها الحد»[12]

ما می گوییم:

روایت اگر چه مربوط به بحث حدّ قذف است ولی می تواند در بحث ما نیز مورد استناد باشد.

    7. روایت علی بن جعفر:

«سهل بن زياد عن علي بن اسباط عن علي بن جعفر قال : اخبرني اخي موسى عليه‌السلام قال : كنت واقفا على رأس ابي حين اتاه رسول زياد بن عبيد الله الحارثي عامل المدينة فقال : يقول لك الأمير : انهض الي ، فاعتل عليه بعلة ، فعاد إليه الرسول فقال له : قد أمرت ان يفتح لك باب المقصورة فهو أقرب لخطوتك قال : فنهض أبي واعتمد علي فدخل على الوالي وقد جمع فقهاء اهل المدينة كلهم وبين يديه كتاب فيه شهادة على رجل من اهل وادي القرى قد ذكر النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله فنال منه فقال له الوالي : يا ابا عبد الله انظر في هذا الكتاب قال : حتى انظر ما قالوا قال : فالتفت إليهم فقال : ما قلتم؟ قالوا : قلنا : يؤدب ويضرب ويعذب ويحبس قال : فقال لهم : ارأيتم لو ذكر رجلا من اصحاب النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله ما كان الحكم فيه؟ قالوا : مثل هذا ، قال : فليس بين النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله وبين رجل من اصحابه فرق!!؟ قال : فقال الوالي : دع هؤلاء يا ابا عبد الله لو اردنا هؤلاء لم نرسل اليك ، قال : فقال أبو عبد الله عليه‌السلام : اخبرني ابي ان رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله قال : الناس في اسوة سواء من سمع احدا يذكرنى فالواجب عليه ان يقتل من شتمني ولا يرفع الى السلطان ، والواجب على السلطان إذا رفع إليه ان يقتل من نال مني قال : فقال زياد بن عبيد الله : أخرجوا هذا الرجل فاقتلوه بحكم ابي عبد الله.»[13]

ما می گوییم:

روایت درباره رسول الله روشن است و همچنین سبّ صحابه را نیز مشمول تأدیب و تعزیر می داند.