1. «حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ أَوْ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ إِنَّ عِنْدَنَا لَصَحِيفَةً يُقَالُ لَهَا الْجَامِعَةُ مَا مِنْ حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ إِلَّا وَ هُوَ فِيهَا حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ.» [1]

    2. «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَخْرَجَ إِلَيَّ أَبُو جَعْفَرٍ ع صَحِيفَةً فِيهَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ الْفَرَائِضُ قُلْتُ مَا هَذِهِ قَالَ هَذِهِ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ خَطَّهُ عَلِيٌّ بِيَدِهِ قَالَ فَقُلْتُ فَمَا تُبْلَى قَالَ فَمَا يُبْلِيهَا قُلْتُ وَ مَا تُدْرَسُ قَالَ وَ مَا يَدْرُسُهَا قَالَ هِيَ الْجَامِعَةُ أَوْ مِنَ الْجَامِعَةِ.»[2]

توضیح:

    1. مرحوم مجلسی قسمت آخر روایت را چنین معنی می کند:

«قوله ع فما يبليها أي أي شي‌ء يقدر على إبلائها و الله حافظها لنا أو لا تقع عليها الأيدي كثيرا حتى تبلى أو تدرس و تمحى.»[3]

    2. سائل می پرسد آیا این کتاب نمی پوسد؟ حضرت می فرمایند نمی پوسد و مندرس نمی شود و محو نمی شود.

اگر کلمات حضرت را سوالی بخوانیم چنین معنی می شود: چه کسی آن را بپوساند و مندرس کند و محو کند و اگر به صورت نفی بخوانیم چنین معنی می شود که: نمی پوسد و مندرس نمی شود و محو نمی شود.

    3. مرحوم مجلسی هم احتمال داده است که چنین معنی شود که هیچ دستی بر آن واقع نمی شود تا آن زمان که از بین برود.

ما می گوئیم: مطابق معنای دوّم مرحوم مجلسی، - که با مضمون روایات دیگر هم سازگار است- این کتاب جز به دست اهل بیت نخواهد بود.

    3. «حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: كُنْتُ عِنْدَهُ فَدَعَا بِالْجَامِعَةِ فَنَظَرَ فِيهَا أَبُو جَعْفَرٍ ع فَإِذَا فِيهَا الْمَرْأَةُ تَمُوتُ وَ تَتْرُكُ زَوْجَهَا لَيْسَ لَهَا وَارِثٌ غَيْرُهُ قَالَ فَلَهُ الْمَالُ كُلُّهُ.»[4]

    4. «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْمُنَخَّلِ بْنِ جَمِيلٍ بَيَّاعِ الْجَوَارِي عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع‌ إِنَّ عِنْدِي لَصَحِيفَةً فِيهَا تِسْعَ عَشْرَةَ صَحِيفَةً قَدْ حَبَاهَا رَسُولُ اللَّهِ ص.»[5]

توضیح:

در برخی نسخه های بحار «خباها» ضبط شده است که به معنای «پنهان کردن» است و مناسب تر با معنای روایت است امّا «حباها» به معنای «متصل کردن» است و باید روایت را چنین معنی کرد که پیامبر آن 19 صحیفه را به یکدیگر متصل کرده است.

    5. «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى مُحَمَّدٍ ص أَنَّهُ قَدْ فَنِيَتْ [سپری شد] أَيَّامُكَ وَ ذَهَبَتْ دُنْيَاكَ وَ احْتَجْتَ [نیاز پیدا کردی] إِلَى لِقَاءِ رَبِّكَ فَرَفَعَ النَّبِيُّ ص يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ عِدَتُكَ [نوید، قول، عهد] الَّتِي وَعَدْتَنِي‌ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ أَنِ ائْتِ أُحُداً [به کوه احد بروید] أَنْتَ وَ مَنْ تَثِقُ بِهِ. فَأَعَادَ الدُّعَاءَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ امْضِ [رهسپار شو] أَنْتَ وَ ابْنُ عَمِّكَ حَتَّى تَأْتِيَ أُحُداً ثُمَّ لِتَصْعَدْ عَلَى ظَهْرِهِ [پشت] فَاجْعَلْ الْقِبْلَةَ فِي ظَهْرِكَ [قبله را پشت سر قرار بده] ثُمَّ ادْعُ وَ أَحِسَّ [آگاه کردن] الْجَبَلَ بِمَجِيئِكَ [در نسخه بحار: ادعُ وحشَ الجبل تُجِبک، و این بهتر است چراکه احسّ به معنی دانستن است و نه آگاه کردن؛ و با توجه به ضمیر «منهنّ» در عبارت بعد، وحوش مناسب‌تر است] فَإِذَا حَسَّكَ [نسخه بحار: فاذا اجابتک]‌ فَاعْمِدْ [عمد للشی و الی الشیء، قصد کرد به جا آوردن آن را] إِلَى جَفْرَةٍ [بزغالة] مِنْهُنَّ أُنْثَى وَ هِيَ‌ تُدْعَى الْجَفْرَةَ [و آن بزغاله می خواند...] تجد قرينها [نسخه بدل: حِينَ نَاهَدَ (نزاع کرد، مبارز طلبید، روبرو شد) قَرْنَاهَا] الطُّلُوعَ [طلوع: زخم، دمل] وَ تَشْخَبُ [روان گردید] أَوْدَاجُهَا دَماً وَ هِيَ الَّتِي لَكَ، فَمُرِ [مرور بده] ابْنَ عَمِّكَ لِيَقُمْ إِلَيْهَا فَيَذْبَحُهَا وَ يَسْلَخُهَا [پوست گوسفند را کندن] مِنْ قِبَلِ الرَّقَبَةِ [از طرف گردن] وَ يُقْلِبُ دَاخِلَهَا [بر عکس کن] فَتَجِدُهُ مَدْبُوغاً [پوست دباغی شده است] وَ سَأُنْزِلُ عَلَيْكَ الرُّوحَ‌ وَ جَبْرَئِيلَ مَعَهُ دَوَاةٌ وَ قَلَمٌ وَ مِدَادٌ لَيْسَ هُوَ مِنْ مِدَادِ الْأَرْضِ يَبْقَى الْمِدَادُ وَ يَبْقَى الْجِلْدُ لَا يَأْكُلُهُ الْأَرْضُ وَ لَا يُبْلِيهِ التُّرَابُ، لَا يَزْدَادُ [و.خیم نمی شود] كُلَّمَا يُنْشَرُ [هر گاه باز می شود] إِلَّا جِدَّةً [نو بودن] غَيْرَ أَنَّهُ يَكُونُ مَحْفُوظاً مَسْتُوراً فَيَأْتِي وَحْيٌ يُعْلِمُ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَيْكَ وَ تُمْلِيهِ [املاء کن] عَلَى ابْنِ عَمِّكَ وَ لْيَكْتُبْ وَ يَمُدَّ [کشیده نوشتن] مِنْ تِلْكَ الدَّوَاةِ فَمَضَى ص حَتَّى انْتَهَى إِلَى الْجَبَلِ فَفَعَلَ مَا أَمَرَهُ فَصَادَفَ مَا وَصَفَ لَهُ رَبُّهُ فَلَمَّا ابْتَدَأَ فِي سَلْخِ الْجَفْرَةِ نَزَلَ جَبْرَئِيلُ وَ الرُّوحُ الْأَمِينُ وَ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ لَا يُحْصِي عَدَدَهُمْ‌ إِلَّا اللَّهُ وَ مَنْ حَضَرَ ذَلِكَ الْمَجْلِسَ ثُمَّ وَضَعَ عَلِيٌّ ع الْجِلْدَ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ جَاءَ بِهِ‌ وَ الدَّوَاةُ وَ الْمِدَادُ أَخْضَرُ كَهَيْئَةِ الْبَقْلِ [مثل سبزی گیاه] وَ أَشَدَّ خَضْراً وَ أَنْوَرَ ثُمَّ نَزَلَ الْوَحْيُ عَلَى مُحَمَّدٍ ص وَ جَعَلَ يُمْلِي عَلَى عَلِيٍّ ع وَ يَكْتُبُ عَلِيٌّ أَنَّهُ يَصِفُ كُلَّ زَمَانٍ وَ مَا فِيهِ وَ غمزه [با ابروه اشاره کرد] بالنظر و النظر [نسخه بحار: يخبره بالظهر و البطن‌] وَ خَبَّرَهُ بِكُلِّ مَا كَانَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ فَسَّرَ لَهُ أَشْيَاءَ لَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهَا إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ‌ فَأَخْبَرَهُ بِالْكَائِنِينَ مِنْ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ أَخْبَرَهُ بِكُلِّ عَدُوٍّ يَكُونُ لَهُمْ فِي كُلِّ زَمَانٍ مِنَ الْأَزْمِنَةِ حَتَّى فَهِمَ ذَلِكَ وَ كَتَبَ ثُمَّ أَخْبَرَهُ بِأَمْرٍ يَحْدُثُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ مِنْ بَعْدِهِ فَسَأَلَهُ عَنْهَا فَقَالَ الصَّبْرَ الصَّبْرَ وَ أَوْصَى الْأَوْلِيَاءَ بِالصَّبْرِ وَ أَوْصَى إِلَى أَشْيَاعِهِمْ بِالصَّبْرِ وَ التَّسْلِيمِ حَتَّى يَخْرُجَ الْفَرَجُ وَ أَخْبَرَهُ بِأَشْرَاطِ [جِ شَرَط: نشانه‌ها] أَوَانِهِ [زمان فرج] وَ أَشْرَاطِ تَوَلُّدِهِ [نسخه بحار: وُلده] وَ عَلَامَاتٍ تَكُونُ فِي مُلْكِ بَنِي هَاشِمٍ فَمَنْ هَذَا الْكِتَابِ اسْتُخْرِجَتْ أَحَادِيثُ الْمَلَاحِمِ [کشتارگاه ها] كُلُّهَا وَ صَارَ الْوَصِيُّ إِذَا أَفْضِي إِلَيْهِ [کشیده شد به او امر] الْأَمْرُ تَكَلَّمَ بِالْعَجَبِ. [یعنی وقتی امامت به امیرالمومنین رسید، سخنان عجیب می گفت]»[6]

    6. «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قَاسِمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَى رَسُولَ اللَّهِ بِصَحِيفَةٍ مَخْتُومَةٍ بِسَبْعِ خَوَاتِيمَ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَمَرَ إِذَا حَضَرَهُ أَجَلُهُ أَنْ يَدْفَعَهَا إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَيَعْمَلُ بِمَا فِيهِ وَ لَا يَجُوزُهُ إِلَى غَيْرِهِ وَ أَنْ يَأْمُرَ كُلَّ وَصِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ أَنْ يَفُكَّ خَاتَمَهُ وَ يَعْمَلَ بِمَا فِيهِ وَ لَا يَجُوزَ غَيْرَهُ.»[7]

توضیح:

جبرئیل یک نوشته با هفت مهر از طلا برای حضرت رسول آورد و گفت وقتی مرگ حضرت، فرا رسید آن را به علی(ع) بدهد و مطابق آن نوشتار عمل کند و جایز نیست آن را به کسی بدهد و هر وصی (امام) آن را به امام بعدی بدهد که مهر آن را بکشند و به آنچه در آن هست عمل کند و به غیر وصی بعدی ندهد. [یعنی یک نوشته بوده است هفت بخش داشته که هر بخش به یک مهم قفل شده بوده است و هفت امام بعدی باید هر یک، یک قفل را می شکسته اند]

ما می گوئیم: مرحوم مجلسی ذیل این حدیث (که با اثنی عشریه بودن ناسازگار است) می نویسد:

«لعل السبع من تصحيف النساخ أو تحريف الواقفية أو من الأخبار البدائية مع أنه يحتمل اشتراك بعضهم ع مع بعض في بعض الخواتيم.»[8]

توضیح: اخبار البدائیه یعنی بعداً بداء حاصل شده است و هفت امام به دوازده امام تبدیل شده است.

    7. بصائر الدرجات مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الَّذِي أَمْلَى جَبْرَئِيلُ‌ عَلَى عَلِيٍّ ع أَ قُرْآنٌ‌ قَالَ لا.»[9]

ما می گوئیم: اشاره حضرت ظاهراً به همین کتاب جامعه است و اینکه مضمون آن، همان مضمون قرآن نیست.