1. در آنچه امام رضا ذیل نامه مأمون و به عنوان پذیرش ولایت عهدی او نوشته اند، به کتاب جفر و جامعه استناد کرده اند، مرحوم مجلسی در جلد49 بحار به نقل از کشف الغمّه در ذیل تاریخ امام رضا از نامه مأمون چنین یاد می کند:

«بسم الله الرحمن الرحیم هذا کتاب کتبه عبدالله بن هارون الرشید امیرالمومنین لعلی بن موسی بن جعفر ولیّ عهده»[1]

حضرت در ذیل این حکم که در آن همه مردم خصوص بنی عباس، به بیعت حضرت رضا فراخوانده شده اند و تاریخ: «يَوْمِ‌ الْإِثْنَيْنِ‌ لِسَبْعٍ‌ خَلَوْنَ‌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ إِحْدَى وَ مِائَتَيْن‌» را دارد، به خط خویش بعد از ذکر خدا و صلوات بر پیامبر و آل ایشان می نویسند: «أَقُولُ وَ أَنَا عَلِيُّ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَضَّدَهُ اللَّهُ بِالسَّدَادِ وَ وَفَّقَهُ لِلرَّشَادِ عَرَفَ مِنْ حَقِّنَا مَا جَهِلَهُ غَيْرُه‌...» و تاکید می کنند که اگر حکومت به ایشان رسید به حکم خدا و حکم رسول عمل می کنند ولی در پایان می نویسند که «جامعه و جفر» چنین دلالت می کند که این امر اتفاق نخواهد افتاد:

«وَ الْجَامِعَةُ وَ الْجَفْرُ يَدُلَّانِ عَلَى ضِدِّ ذَلِكَ‌ وَ ما أَدْرِي ما يُفْعَلُ بِي وَ لا بِكُمْ‌ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ‌ يَقْضِي بِالْحَقِ‌ وَ هُوَ خَيْرُ الْفاصِلِينَ‌ لَكِنِّي امْتَثَلْتُ أَمْرَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ آثَرْتُ رِضَاهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُنِي وَ إِيَّاهُ وَ أَشْهَدْتُ اللَّهُ عَلَى نَفْسِي بِذَلِكَ‌ وَ كَفى‌ بِاللَّهِ شَهِيداً وَ كَتَبْتُ بِخَطِّي بِحَضْرَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَطَالَ اللَّهُ بَقَاءَهُ وَ الْفَضْلِ بْنِ سَهْلٍ وَ سَهْلِ بْنِ الْفَضْلِ وَ يَحْيَى بْنِ أَكْثَمَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَاهِرٍ وَ ثُمَامَةَ بْنِ أَشْرَسَ وَ بِشْرِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ وَ حَمَّادِ بْنِ النُّعْمَانِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ سَنَةَ إِحْدَى وَ مِائَتَيْن‌.»[2]

    2. حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع‌ إِنَّ عِنْدَنَا صَحِيفَةً مِنْ كُتُبِ عَلِيٍّ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فَنَحْنُ نَتَّبِعُ مَا فِيهَا لَا نَعْدُوهَا وَ سَأَلْتُهُ عَنْ مِيرَاثِ الْعِلْمِ مَا بَلَغَ أَ جَوَامِعُ هُوَ مِنَ الْعِلْمِ أَمْ فِيهِ تَفْسِيرُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمُورِ الَّتِي تَتَكَلَّمُ فِيهِ النَّاسُ مِثْلِ الطَّلَاقِ وَ الْفَرَائِضِ فَقَالَ إِنَّ عَلِيّاً كَتَبَ الْعِلْمَ كُلَّهُ الْقَضَاءَ وَ الْفَرَائِضَ فَلَوْ ظَهَرَ أَمْرُنَا لَمْ يَكُنْ شَيْ‌ءٌ إِلَّا فِيهِ نُمْضِيهَا.»[3]

ما می‌گوئیم:

    1. این روایت اگرچه ناظر به جفر نیست ولی با توجه به «هفتاد ذراع بودن نوشته امیرالمومنین» ناظر به کتاب جامعه است (که احتمالاً همان جفر باشد)

    2. نکته مهم در این روایت آن است که حضرت در پاسخ به این سوال که آیا در این کتاب ، مطالب کلی وجود دارد یا تفسیر و جزئیات هر چیز هست می فرمایند حضرت «همه قضاء و فرائض» را نگاشته‌اند پس مضمون کتاب جامعه، مطالب کلی نیست ولی در این روایت، مضمون این کتاب، مسائل فقهی دانسته شده است، همین مطلب در روایت بعد هم به نوعی مورد اشاره است.

    3. «حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ أَوْ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ إِنَّ عِنْدَنَا لَصَحِيفَةً يُقَالُ لَهَا الْجَامِعَةُ مَا مِنْ حَلَالٍ وَ لَا حَرَامٍ إِلَّا وَ هُوَ فِيهَا حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ.» [4]

    4. «حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَخْرَجَ إِلَيَّ أَبُو جَعْفَرٍ ع صَحِيفَةً فِيهَا الْحَلَالُ وَ الْحَرَامُ وَ الْفَرَائِضُ قُلْتُ مَا هَذِهِ قَالَ هَذِهِ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ خَطَّهُ عَلِيٌّ بِيَدِهِ قَالَ فَقُلْتُ فَمَا تُبْلَى قَالَ فَمَا يُبْلِيهَا قُلْتُ وَ مَا تُدْرَسُ قَالَ وَ مَا يَدْرُسُهَا قَالَ هِيَ الْجَامِعَةُ أَوْ مِنَ الْجَامِعَةِ.»[5]

توضیح:

    1. مرحوم مجلسی قسمت آخر روایت را چنین معنی می کند:

«قوله ع فما يبليها أي أي شي‌ء يقدر على إبلائها و الله حافظها لنا أو لا تقع عليها الأيدي كثيرا حتى تبلى أو تدرس و تمحى.»[6]

    2. سائل می پرسد آیا این کتاب نمی پوسد؟ حضرت می فرمایند نمی پوسد و مندرس نمی شود و محو نمی شود.

اگر کلمات حضرت را سوالی بخوانیم چنین معنی می شود: چه کسی آن را بپوساند و مندرس کند و محو کند و اگر به صورت نفی بخوانیم چنین معنی می شود که: نمی پوسد و مندرس نمی شود و محو نمی شود.

    3. مرحوم مجلسی هم احتمال داده است که چنین معنی شود که هیچ دستی بر آن واقع نمی شود تا آن زمان که از بین برود.

ما می گوئیم: مطابق معنای دوّم مرحوم مجلسی، - که با مضمون روایات دیگر هم سازگار است- این کتاب جز به دست اهل بیت نخواهد بود.