بحث: تداوی

یکی از مباحثی که می توان به عنوان تکمیل بحث از «فقه طب» مطرح کرد، بحث تداوی (استعمال دارد) است:

مقدمه 1:

اصل در لغت از « دوی یدوی» است که به معنای مریض شدن است و اَدوی یُدوی هم به معنای مریض کردن دیگران و هم به معنای معالجه کردن دیگران به کار می رود. (از اضداد است)[1] یداوی به معنای معالجه کردن است و «دواء» (به کسر و فتح و ضم دال) به معنای چیزی است که با آن مداوا می کنند.

مقدمه 2:

در کلمات روایی فقهی، لغات «تمریض= متکفّل مداوا شدن»، «اسعاف= کمک کردن و معالجه کردن» و «تطبیب= معالجه کردن» نیز بعضاً مورد اشاره واقع شده است.[2]

مقدمه 3:

تداوی در لغت به معنی آن است که آدمی خود را معالجه کند، امّا صورتی که آدمی دیگری را هم معالجه کند، نیز در ضمن بحث مطرح است.

به طور کلی میتوان گفت اصل اولی در تداوی اباحه است، امّا این کار گاه واجب است و گاه مکروه است (مثل اینکه از تداوی به آب های گرم نهی شده است) و گاه مستلزم ارتکاب حرام است (مثل اینکه مستلزم نظر طبیب است) و گاه تداوی به انجام حرام است(مثل اکل میته یا شرب خمر)

حکم هر یک را باید مستقلا بررسی کرد:

مسئله اول: اباحه تداوی:

در اینکه اصل مداوا کردن مباح است، علاوه بر «اصل، اجماع[3] و عدم خلاف از احدی از عقلا» می توان به روایاتی تمسک کرد:

روایت 1) «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ‌ ظَرِيفٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ص أَ نَتَدَاوَى- قَالَ نَعَمْ فَتَدَاوَوْا- فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يُنْزِلْ دَاءً إِلَّا وَ قَدْ أَنْزَلَ لَهُ دَوَاءً- وَ عَلَيْكُمْ بِأَلْبَانِ الْبَقَرِ- فَإِنَّهَا تَرْعَى مِنْ كُلِّ الشَّجَرِ.»[4]

توضیح: ترعی: می چرد

روایت 2) «وَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَشْرَبُ الدَّوَاءَ- وَ رُبَّمَا قُتِلَ وَ رُبَّمَا سَلِمَ مِنْهُ وَ مَا يَسْلَمُ أَكْثَرُ- قَالَ فَقَالَ أَنْزَلَ اللَّهُ الدَّوَاءَ وَ أَنْزَلَ الشِّفَاءَ- وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ دَاءً إِلَّا وَ جَعَلَ لَهُ دَوَاءً- فَاشْرَبْ وَ سَمِّ اللَّهَ تَعَالَى.» [5]

روایت 3) «وَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع هَلْ يُعَالَجُ بِالْكَيِّ فَقَالَ نَعَمْ- إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ فِي الدَّوَاءِ بَرَكَةً وَ شِفَاءً وَ خَيْراً كَثِيراً- وَ مَا عَلَى الرَّجُلِ أَنْ يَتَدَاوَى وَ لَا بَأْسَ بِهِ.» [6]

روایت 4) «الْحُسَيْنُ بْنُ بِسْطَامَ وَ أَخُوهُ فِي طِبِّ الْأَئِمَّةِ ع عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَسْكَرِيِّ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قِيلَ لِلصَّادِقِ ع الرَّجُلُ يَكْتَوِي بِالنَّارِ- وَ رُبَّمَا قُتِلَ وَ رُبَّمَا تَخَلَّصَ قَالَ- (قَدِ) اكْتَوَى رَجُلٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ هُوَ قَائِمٌ عَلَى رَأْسِهِ.» [7]

توضیح: اکتوی: داغ کردن آدمی خود را.

روایت 5) «وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الرَّجُلُ يَشْرَبُ الدَّوَاءَ- وَ يَقْطَعُ الْعِرْقَ وَ رُبَّمَا انْتَفَعَ بِهِ وَ رُبَّمَا قَتَلَهُ- قَالَ يَقْطَعُ وَ يَشْرَبُ.»[8]

روایت 6) «وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَخِيهِ الْعَلَاءِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْحَسَنِ الْمُتَطَبِّبِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي رَجُلٌ مِنَ الْعَرَبِ- وَ لِي بِالطِّبِّ بَصَرٌ- وَ طِبِّي طِبٌّ عَرَبِيٌّ- وَ لَسْتُ آخُذُ عَلَيْهِ صَفَداً قَالَ لَا بَأْسَ- قُلْتُ إِنَّا‌ نَبُطُّ الْجُرْحَ وَ نَكْوِي بِالنَّارِ قَالَ لَا بَأْسَ- قُلْتُ وَ نَسْقِي السُّمُومَ الْأَسْمَحِيقُونَ وَ الْغَارِيقُونَ- قَالَ لَا بَأْسَ قُلْتُ إِنَّهُ رُبَّمَا مَاتَ- قَالَ وَ إِنْ مَاتَ قُلْتُ نَسْقِي عَلَيْهِ النَّبِيذَ- قَالَ لَيْسَ فِي حَرَامٍ شِفَاءٌ الْحَدِيثَ.»[9]

توضیح: بطّ: شکافتن جراحت/ صفد: عطا

ما می گوئیم: این روایت درباره آن است که آدمی غیر از خود را مداوا کند و این فرض را تجویز کرده است.